Afganistan’da Türkiye Faktörü

Afganistan’daki varlığını genişletmek isteyen Türkiye, Amerika Birleşik Devletleri’nin çekilmesinin ardından kilit roller oynamak peşinde.

Yazar: Michael Kugelman, Foreign Policy, 17 Haziran 2021

Çeviren: Ercan Caner, Sun Savunma Net, 19 Haziran 2021

Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan 14 Haziran 2021 tarihinde ittifakın Brüksel’deki karargâhında yapılan NATO zirvesine katılmıştır. Kaynak: Kenzo Tribouillard/POOL/AFP via GETTY IMAGES

Afganistan’dan tamamen çekilmesinin ardından, hangi ülkelerin ABD nüfuzunun yerini dolduracağı yönündeki tartışma ve analizler çoğunlukla Birleşik Devletler’in rakibi olan Çin,  İran ve Rusya üzerine odaklanmıştır. Analizciler; Rusya ve Orta Doğu politikası konularında ABD ile çatışan, ancak NATO müttefiki olmayı sürdüren Türkiye hakkında daha az görüşler ileri sürmüşlerdir. Ancak son gelişmeler, Ankara’nın gelecekte Kabil’de diplomasi ve güvenlik alanlarında roller üstlenebileceğine işaret etmektedir.

Türkiye, Afganlı askerleri eğitmenin yanı sıra, uzun bir süreden beri Kabil havaalanında güvenliği sağlamaktadır ve Birleşik Devletler’den mali destek alması koşuluyla bunu sürdürmeyi teklif etmiştir. ABD Başkanı Joe Biden ve Türk mevkidaşı Recep Tayyip Erdoğan, 14 Haziran 2021’de Brüksel’de düzenlenen NATO zirvesindeki görüşmelerinde bu konuyu ele almış, ancak bir anlaşma sağlanamamıştır.

Türkiye’nin havaalanının güvenliğini sağlama teklifi bir anlamda Rus yapımı S-400 füze savunma sistem tedariki sonrasında Ankara’ya yaptırım uygulayan Washington’u yaptırımları yumuşatmasına ve ABD liderliğindeki F-35 savaş uçağı programına geri almasına yönelik bir iyi niyet gösterisi olabilir. Biden yönetiminden ismi açıklanmayan bir yetkili ise S-400 anlaşması ile Türkiye’nin Kabil’deki havaalanı güvenliği arasında bağlantı olduğuna yönelik iddiaları reddetmiştir.

Solda Taliban savaşçılarının lideri Mullah Hibatullah Akhunzada bilinmeyen bir yer ve zamanda kameralara poz verirken, sağda ise Taliban savaşçıları görülmektedir. Kaynaklar: VoA News ve Getty Images.

Taliban ise ABD’nin çekilmesinin ardından Türkiye’nin güvenliği sağlamak maksadıyla havaalanında kalmasını reddetmektedir. Bununla birlikte NATO Genel Sekreteri Jens Stoltenberg hafta içinde yaptığı açıklamada;  Türkiye’nin önemli bir rol üstleneceğini ima ederek, ittifakın havaalanı için geçici finansman sağlama konusunda anlaştığını ve konuyla ilgili müzakerelerin sürdüğünü ifade etmiştir.

Çekilmenin ardından Kabil havaalanının güvenliğinin sağlanması NATO için kritik bir hedeftir. Kabil havaalanı diplomatlar ve yardım görevlileri için anahtar konumdadır ve ABD’nin tamamen çekilmesinin ardından olası şiddet tırmanmalarında bir tahliye olarak kullanılacak olması önemini oldukça artırmaktadır.

Türkiye’nin Afganistan’daki güvenlik dışı rolünün daha fazla ayağı bulunmaktadır. Türkiye, Taliban ve Afgan siyasi liderleri arasındaki toplantılara daha önce ev sahipliği yaptığından, bocalayan barış sürecinde üçüncü taraf rolü oynamak için biçilmiş kaftandır. Geriye, 2010 yılına bakıldığında da zamanın Afganistan Devlet Başkanı Hamid Karzai’nin, Türkiye’nin sponsorluğundaki barış görüşmelerine onay verdiği görülmektedir.

Ankara bunun yanı sıra hem TALİBAN hem de Kabil ile iyi ilişkiler içindedir. Taliban’ın katılmayı reddetmesi üzerine iptal edilen; Biden yönetiminin Nisan 2021’de, Taliban ile barış konferansına ev sahipliği yapma teklifini de kabul etmiştir. Türkiye’nin ayrıca bölgenin kilit oyuncuları olan Çin ve Pakistan ile de derin bağları bulunmaktadır ve Afganistan odaklı bir bölgesel örgüt olan ve 2011 yılında hayata geçirilen, Asya’nın Kalbi-İstanbul Süreci’nin kurulmasına da yardım etmiştir.

Ankara, İslamabad ve Kabil ile üçlü bir forumun parçası olarak, Afganistan ile Taliban müttefiki Pakistan arasındaki gerginliğin yumuşatılmasında da arabuluculuk rolü oynayabilir. Afganistan ile Pakistan arasındaki daha güçlü bağların Afgan barış sürecine yardımcı olmanın anahtarı olduğunu gören Birleşik Devletler de geçmişte bu rolü oynamaya çalışmıştır.

14 Haziran 2021 tarihli NATO Zirve Bildirisi, Kabil havaalanının güvenliğinin gerekli finansman sağlanarak Türkiye’ye devredilmesi olasılığını güçlendirmiştir. Türkiye Cumhurbaşkanı ve AKP Lideri Recep Tayyip Erdoğan da ABD Başkanı Joe Biden ile yaptığı görüşmenin ardından düzenlediği basın toplantısında Pakistan ve Macaristan’ın da stratejik havaalanının güvenliğinin sağlanmasında rol alabileceğini ima etmiştir.

Türkiye’nin Afganistan’da oynamaya öykündüğü gelecekteki rolünün bazı sınırlamaları da bulunmaktadır. Türkiye’nin Rus yapımı S-400 hava savunma sistem tedarik anlaşması konusunda Washington ile arasında devam eden gerilimler diplomatik çabalarını kısıtlayabilir ve Taliban da Türkiye’nin güvenlik sağlamadaki rolünü kısıtlayacaktır. Türkiye’nin başta Suriye ve Irak’ta, anavatana daha yakın olan öncelikleri de Türk hükümetinin Afganistan’a ayırmaya istekli olacağı siyasi alanı kısıtlayacaktır. Konuya ABD açısından bakıldığında ise; çeşitli alanlarda çatışıyor dahi olsa, Afganistan’dan çekilmesi sonrası bir NATO müttefiki tarafından üstlenilecek artırılmış bir rol ABD için çok önemlidir.

Katar’da Eğitim Üssü

NATO, Katar’da bir üs kurmanın yollarını aramaktadır. NATO’nun Afganistan gündeminin tek konusu; çekilme sonrası Kabil Uluslararası Havaalanının güvenliği değildir. Reuters’in haberine göre ittifak üyeleri, Birleşik Krallık, ABD ve Türkiye’nin katılımıyla Afgan güçlerinin eğitileceği bir üs sağlaması konusunda Katar’a öneride bulunmuştur. NATO daha önce de Afganistan’daki eğitim ve danışmanlık misyonunu uzaktan kontrol yöntemiyle ve üçüncü ülkelerde sürdürme arzusunu belirtmiştir.

Katar’ın Al-Udeid Hava Üssü Afganlı askerlerin eğitiminde kullanılabilir mi? Fotoğrafta; Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron Katar’ın başkenti Doha’da bulunan üsse yaptığı ziyarette ABD, Katar ve Fransız komutanlar tarafından karşılanırken görülmektedir. 07 Aralık 2017. Fotoğraf: Karim Jaafar/ AFP via Getty Images.

Katar Taliban’ın siyasi ofisine ev sahipliği yapmaktadır ve Katar; isyancılar, ABD hükümeti ve yakın zamanda da Afgan hükümeti arasında süren son görüşmelerin yapıldığı ülkedir. Bir Taliban sözcüsü ise Reuters’e verdiği demeçte, yurtdışında eğitilen Afgan askerlerine kesinlikle güvenmeyeceklerini ifade etmiştir. Taliban’ın Birleşik Devletler ile 2020 anlaşmasında Afgan askerlerinin yurtdışında eğitilmeleri konusunda herhangi bir hüküm bulunmadığından Taliban’ın böyle bir düzenlemeyi reddetmesi için hiçbir neden yoktur.

https://foreignpolicy.com/2021/06/17/turkey-afghanistan-footprint-us-withdrawal-security/