Bütün Yaralar Görünür Değildir

Beyni Hasar Gören Askerler

Travma sonrası stres bozukluğu yaşayan askerlerde, üzgün, umutsuzluk, depresyon, madde bağımlılığı, kronik ağrılar ve ilişki zorlukları gibi belirtiler görülür.

Ercan Caner, Sun Savunma Net, 27 Aralık 2023

Travma Sonrası Stres Bozukluğu hastalığını görselleştirmeye çalışan bir karakalem çalışması. Bu rahatsızlıktan muzdarip olanlar, kendi parçalarının kaybolmasına neden olan olaylardan önceki normallik duygusunu sürekli olarak yeniden kazanmaya çalışırlar. İllüstrasyon: Master Sergeant Cody Vance, 2008

ABD ordusu şu anda bir akıl sağlığı kriziyle boğuşmaktadır ve intihar artık askerler için ikinci önde gelen ölüm nedenidir. İncelemelere göre bu krizin büyük bölümü askerlerin maruz kaldığı beyin rahatsızlıklarıdır.

New York Times tarafından geçtiğimiz günlerde Irak ve Suriye’de görev yapan topçu mürettebatı askerler arasında yapılan bir araştırmanın sonuçlarına göre beyin problemleri; düşman ateşlerinin yanı sıra askerlerin kendi yaptıkları atışlardan da kaynaklanmaktadır.

Topçu mürettebatı bir askerin ifadelerine göre; ateşlendiğinde bir topun arkasında olmanın nasıl olduğunu anlatmak zordur; 100 kilo ağırlığında bir mermiyi kilometrelerce öteye fırlatan, insanın nefesini kesen ve kemiklerini titreten patlamanın kuvveti gerçekten inanılmazdır. Askerlik hizmeti sırasında meydana gelen patlamalar ve diğer tehlikelerin neden olduğu travmatik beyin problemleri, intihar da dâhil olmak üzere akıl sağlığı sorunlarına neden olmaktadır.

‘‘Kuzey Irak’taki görevim esnasında kafamın kapı zili gibi çalmaya başladığı geceyi hatırlıyorum. Hafif ve beynimi zonklatan bir ağrıydı ve orada oturup ağrıyan noktayı ovalayıp uyumaya çalışırken neler olduğuna bir anlam veremiyordum.’’

Patlama Aşırı Basınç Yaralanmaları

ABD Savunma Bakanlığı, patlamadan kaynaklı aşırı basınç yaralanmaları üzerinde 26 adet sağlık ve performans çalışması yapmıştır ve araştırmalarına devam etmektedir. Bu tür yaralanmalar, patlama dalgasının vücuda etkileri sonucu ortaya çıkan yaralanmalardır. Yaralanmalar öncelikle içi gazla dolu olan organlarda meydana gelir ve beden yüzeyinde gelişen aşırı basınç farklılıklarından kaynaklanır. Aşırı basınç yaralanmasına maruz kalan organlar; orta kulak, akciğer, beyin ve bağırsaklardır. Uzun vadeli olumsuz etkilerinin çoğu hâlâ tam olarak anlaşılamamıştır.

Omuzdan Ateşlenen Ağır Silahlar için Tipik Patlama Aşırı Basınç Haritası – Omuzdan ateşlenen silah eğitimlerine katılan personelin %20’sinde hafıza kaybı, öğrenme ve bilişsel yetenek problemleri görülmüştür. Kaynak: Duckworth, 2018

Patlamaya bağlı hafif travmatik beyin hasarları (mTBI – Mild Traumatic Brain Injury), Irak ve Afganistan’daki çatışmalarda görevlendirilen askerler arasında sık görülen bir savaş alanı yaralanmasıdır. Bir hayvan modelinde, Elder ve meslektaşları daha önce tekrarlayan düşük seviyeli patlamaya maruz kalan sıçanlarda, patlamaya maruz kaldıktan aylar sonra mevcut olan travma sonrası stres bozukluğu (PTSD – Post Traumatic Stress Disorder) ile ilişkili davranışsal özellikler de dâhil olmak üzere davranışsal ve bilişsel anormallikler geliştiğini göstermiştir.

Patlama, Balistik ve Künt Yaralanmaların Tepe Kuvvet Süresine Göre Ergonomiyle ilgili Yaralanmalarla Karşılaştırıldığında Tipik Zaman Çizelgesi

Patlama yüklemesi yaralanmalarında, kuvvet ve basıncın tepe noktasına ulaşma süresi 100 mikrosaniyeden daha kısa sürede gerçekleşir. Karşılaştırma yapmak gerekirse, ortalama insan gözünün kırpılması 350.000 mikrosaniye sürer. Darbe etkisi ve balistik yaralanmalar genellikle çok daha uzun sürer.

Tipik bir patlamada yüksek patlayıcı şok dalgası canlı bir bedene çarpar ve bir dizi olaylar meydana gelir. İlk olarak, vücut şok dalgasının tamamını absorbe etmez. Bir kısmı geri yansıtılırken bir kısmı da, dokudan iletilen basınç dalgaları olarak vücutta yayılır.

Şok dalgası bedene çarptığında ikinci olarak, iki tür doku tepkisi gözlenir. Birincisi şok dalgasının darbesinden, diğeri ise salınımlar veya basınç sapmaları şeklindeki basınç değişimlerinden kaynaklanır. Düşük seviyeli patlamaya tekrar tekrar maruz kalmaktan kaynaklanan yaralanma, işlevsel bozukluklarla erken başlar ve zaman içinde takip edilmesi durumunda nörodejenerasyon gözlemlenebilir.

Travma sonrası stres bozukluğu (TSSB), bazı kişilerin travmatik bir olay yaşadıktan sonra geliştirdiği bir sağlık sorunudur. Travma sonrası korkmak normal kabul edilir. Korku, vücudun kendisini zararlardan korumak için verdiği bir tepkidir. Kan basıncının artması, uyanıklık, bazı hormonların salgılanması, kalp atışının ve nefes alışın hızlanması gibi değişikliklere neden olur.

Courcelette’de yaralanan ve şok geçiren kimliği belirsiz İngiliz askeri, Birinci Dünya Savaşı, 1916.Kanada Savaş Müzesi, George Metcalf Arşiv Koleksiyonu.

Zamanla çoğu kişi bu semptomlardan doğal olarak kurtulsa da TSSB geliştiren kişiler olaydan sonra stres ve korku hissetmeye devam edebilir. Travmatik olaylar yaşayan çoğu kişi, bu durumla başa çıkma ve geçici olarak uyum sağlamada zorlanabilir. Ancak doğru tedavi yöntemleri ile kişilerin bu durumu aşması sağlanabilir. Semptomların gitgide kötüleşmesi, aylarca ya da yıllarca devam etmesi durumunda ise TSSB’den şüphelenilir. Etkili tedavi yöntemleri ile semptomları iyileştirmek öncelikli amaçtır. (Medicana Web Sitesi)

Patlama yaralanmalarına karşı hassas beyin bölgeleri (kırmızıyla daire içine alınan yerler) – Davranış veya hazıya etkileyebilecek değişikliklerin beklenebileceği beyin bölgeleri gösterilmektedir.

Travma sonrası stres bozukluğu , savaş ve çatışma, aile içi şiddet ve istismar, doğal afetler veya kitlesel şiddet gibi şok edici, korkutucu veya tehlikeli bir olay yaşayan bazı kişilerde gelişen bir zihinsel sağlık sorunudur.

Savaş sırasında askerler travmatik olaylara kaçınılmaz olarak maruz kalmaktadırlar. Savaş; yaşamı tehdit eden durumlara, yaralanmalara ve kazalara neden olmaktadır. Askerler başkalarının yaralandığını veya öldürüldüğünü görebilir. Başkalarını öldürmek veya yaralamak zorunda kalabilirler. Günün her saatinde alarm halindedirler.

Bütün bunlar, askerlerin  TSSB veya diğer zihinsel sağlık sorunlarına sahip olma olasılıklarını artırabilir. Birçok asker için uzun süre evden uzakta kalmak, geri döndüklerinde evde veya iş yaşamlarında uzun vadeli sorunlara neden olabilir ve bu sorunlar stres seviyesini yükseltebilir.

Amerikan ordusunun askerî sağlık sistemindeki problem; olayın meydana geldiğine dair kanıtların olmaması durumunda, aktif görevde olan veya çatışmadan gazi olarak kurtulanların tedavi görememesidir.

Askeri Sağlık Sistemi, sadece askerî hastanelerden ziyade, birbirine entegre edilmiş; savaş alanı tıbbi hizmetlerini, yaralı askerlerin savaş alanından süratle tahliyesini, askerlerin sağlıklarının korunmasını, görevde ve emekli olan askerler ve ailelerinin sağlık hizmetlerini, tıbbi eğitim ve öğretimin yanı sıra tıbbi araştırma ve geliştirme sistemlerini içine alan bütüncül bir sistemdir.

Muharebe sahasında askerlere sağlanan tıbbi hizmetin, normal yaşamlarını sürdüren sivillere sağlanan tıbbi hizmetlerle arasında dağlar kadar farklar bulunmaktadır. Askeri Sağlık Sistemi olmayan bir silahlı kuvvetler savaş alanında eksiktir. Bize askeri hastane değil, ASKERİ SAĞLIK SİSTEMİ gereklidir. Asla unutulmamalıdır ki bütün yaralar görünür değildir…

Askerî sağlık sistemi savaş alanında askerlerin hayatını kurtarır, bulaşıcı hastalıklarla savaşır ve direkt bakım ve özel sektör aracılığı ile askerler ve ailelerine sağlık hizmetleri sağlar. Sağlık sistemi olmayan bir ordu eksik bir ordudur. Muharebe sahasında çarpışan askerlerin en büyük güvenceleri; herhangi bir yaralanma sonrası süratle tahliye edileceklerini ve uygun şekilde tedavi edileceklerini bilmeleridir.

Askeri sağlık sistemi sadece muharebe sahası tıbbı anlamına gelmemektedir. Askerî sağlık sistemi aşağıdakileri içeren ve birbirine bağlayan karmaşık bir sistemdir:

• Sağlık hizmetinin sağlanması,
• Tıp eğitimi,
• Halk sağlığı,
• Özel sektör ortaklıkları ve
• İleri tıbbi araştırma ve geliştirme.

Askeri sağlık sisteminin hedefleri; aktif görevdeki askerlerin ulusal güvenlik vazifelerini yerine getirebilmelerini sürdürmek maksadıyla onları sağlıklı muhafaza etmek, bu hizmeti sağlayacak tıp personelinin eğitilmesini sağlamak ve görevdeki personel ve emekliler ile ailelerine sağlık hizmetleri sağlamaktır.

NATO Geleceğin Tıbbi Destek Konsepti

Üyesi olduğumuz NATO İttifakı geleceğin tıbbi destek konsepti (FMSC – Future Medical Support Concept) üzerinde araştırma ve geliştirmelerini sürdürmektedir. NATO FMSC’nin stratejik hedefi ise İttifakı genelindeki sağlık hizmetleri birimlerinin gayret ve imkân kabiliyetlerini, ihtiyaç duyulan her yerde koordine ederek, etkin bir işbirliği yapmalarını sağlamaktır.

Aniden meydana gelebilecek insan kaynaklı veya doğal bir olay,  hem askerî hem de sivil olmak üzere ulusal müdahale kapasitesini aşarak ciddi hasarlara, yaygın ölümlere ve yaralanmalara neden olabilir. Eş zamanlı olarak meydana gelen küçük ölçekli olaylar da benzer etkilere neden olabilir. İklim değişikliği büyük bir olasılıkla yaşanan doğal afetlerin sıklığını ve etkisini artıracaktır. Bir salgın hastalık patlaması, ulusal sivil ve askerî müdahale kapasitelerini aşan ve nüfusun oldukça büyük bir bölümünü etkileyen geniş bir coğrafi alana yayılabilir. Modern savaş alanı geometrisi oldukça karmaşıktır ve hızla doğrusal bir düzenden çok boyutlu bir düzene doğru değişmektedir. NATO’nun geleceğin tıbbi destek konseptiyle ilgili ayrıntılı bilgileri https://www.sunsavunma.net/nato-gelecegin-tibbi-destek-konsepti/ linki üzerinden okuyabilirsiniz.