Dünya Sağlık Örgütü

Dayanışma Projesi

Farklı metodolojiler kullanılan birçok küçük denemeler, bize insanların yaşamlarını kurtarabilmek için ihtiyaç duyduğumuz güçlü kanıtları vermeyebilir. Dünya Sağlık Örgütü Direktörü Tedros Adhanom Ghebreyesus.

Ercan Caner, Sun Savunma Net, 24 Mart 2020

 COVID-19[i] salgın hastalığına neden olan SARS-CoV-2 adlı virüs yayılmasını hızla sürdürürken,  dünyanın her yerinde bilim insanları, umut vaat eden ilaçlardan sonuç alınamamasına rağmen, durup dinlenmeden bir tedavi yöntemi geliştirmek maksadıyla çalışmaktadır. Bu arada Birleşik Devletler Başkanı Donald Trump COVID-19 hastalarında ilaç kullanımını genişletmek maksadıyla bir başkanlık uygulama talimatı yayımlamıştır. FDA (Birleşik Devletler Gıda ve İlaç Dairesi) bilim insanları buna güvenlikle ilgili kaygılar nedeniyle karşı çıkmıştır.

Dünya Sağlık Örgütü, SOLIDARITY – DAYANIŞMA adlı küresel bir klinik denemenin düğmesine basmıştır. Bu klinik deneme ile hedeflenen; salgın haline gelen çok tehlikeli COVID-19 solunum sistem hastalığı hakkındaki verileri toplamak, hastaların hayatlarını kurtarmak ve aşırı bir yük altında ezilen sağlık sistemini rahatlatmaktır. Hastalığa karşı koordineli ve kolektif bir şekilde karşı koymayı hedefleyen bu projeye düzinelerce ülkeden binlerce hasta ve hastanenin katılması beklenmektedir. Proje kapsamında; geçmişte lisans alan ve diğer hastalıkların tedavisinde kullanılmakta olan dört adet ilaç veya ilaç bileşimi kullanılacaktır ve bu klinik denemeye 10 ülke katılacağını açıklamıştır.

Dayanışma Projesine katılmak isteyen hastaları kaydetmek çok kolay bir şekilde yapılabilecektir. Bir insana COVID-19 teşhisi koyulduğunda, rızası da alınarak, varsa diyabet ve HIV[ii] enfeksiyonu gibi özel durumlar da belirtilerek bilgileri WHO web sitesine girilecektir. Doktor, hastanın bulunduğu hastanede hangi ilaçların bulunduğunu girdikten sonra hastaya mevcut ilaçlardan bir tanesi verilecek veya o bölgedeki COVID-19 hastalarına uygulanan standart yerel tedavi uygulanacaktır.

Bu işlemlerden sonra ilave hiçbir tedbir veya dokümantasyon gerekmemektedir. Doktorlar, hastanın iyileşerek veya hayatını kaybederek hastaneyi terk ettiği günü veya tedavi esnasında oksijen veya solunum kullanımına ihtiyaç duyup duymadıklarını kaydedecektir.

Dünya Sağlık Örgütü; COVID-19 hastalarının yaklaşık %15’nin hastalığı ağır şekilde geçirdiği, hastanelerin yükünün inanılmaz ölçüde arttığı ve ümitsizce tedavi çare veya çarelerine ihtiyaç duyulan bu ortamda, bugüne kadar görülmeyen bir proje başlatmıştır. Araştırmacı ve halk sağlığı kurumlarının yıllar sürebilecek yeni tedavi yöntemleri geliştirmesini beklemek ve her şeye sıfırdan başlamak yerine, COVID-19’un tedavisinde, bugüne kadar başka hastalıkların tedavilerinde başarılı sonuçlar veren ve insanlarda güvenle kullanılan ilaçlar denenecektir.

Dayanışma Projesi kapsamında; daha önce SARS ve MERS ölümcül korona virüs salgınlarında hayvanlarla yapılan çalışmalarda başarılı sonuçlar veren, fakat insanlarda kullanılması henüz onaylanmayan ilaçlar dahi muhtemel tedavi yöntemi olarak araştırılacaktır.

Remdesivir

 Yeni korona virüs, bu bileşiğe parlaması için ikinci bir şans verecektir. Aslında Ebola ve bağlantılı virüslerle savaşmak için geliştirilen remdesivir[iii] adlı ilaç,  RNA- bağımlı RNA polimeraz temel enzimini engelleyerek viral çoğalmayı durdurmaktadır.

Klorokin ve Hidroksiklorokin

ABD Başkanı Donald Trump’ın bir basın konferansında Klorokin[iv] ve Hidroksiklorokin[v] esaslı ilaçların oyunun kurallarını değiştirecek bir gelişme olduğunu açıklaması sonrasında bu ilaçlarda inanılmaz bir talep patlaması yaşanmıştır.

DAYANIŞMA Projesini tasarlayan Dünya Sağlık Örgütü bilimsel paneli, başlangıçta Klorokin ve Hidroksiklorokin ikilisini denemelerin dışında bırakmayı planlamış, fakat 13 Mart 2020 tarihinde Cenevre kentinde yapılan bir toplantıda, bu ilaçlar birçok ülkede çok dikkat çektiklerinden proje kapsamına dâhil etmeye karar vermişlerdir. Bu ilaçlara gösterilen geniş ilgi, potansiyel rolü hakkında karar verebilmek maksadıyla ortaya çıkan kanıtların incelenmesi ihtiyacını doğurmuştur.

Ritonavir/lopinavir

Bu kombinasyon ilaç Kaletra adıyla piyasada satılmaktadır ve 2000 yılında HIV enfeksiyon tedavisinde kullanılmak üzere Birleşik Devletlerde onaylanmıştır. HIV proteazını önlemek maksadıyla Abbott Laboratories tarafından geliştirilmiştir. Lopinavir[vi] insan vücudunda hızla kendi proteazlarımız tarafından hızla parçalandığından, başka bir proteaz önleyici olan ve lopinavir’in daha uzun dayanmasını sağlayan düşük seviyeli ritonavir[vii] ile birlikte hastalara verilmektedir.

Dünya Sağlık Örgütü tarafından başlatılan Dayanışma Projesine; Arjantin, Bahreyn, Kanada, Fransa, İran, Norveç, Güney Afrika, İspanya, İsviçre ve Tayland olmak üzere toplam on ülke katılacağını açıklamıştır. Kaynak: Daily Mail

Bu kombinasyon, özellikle korona virüsler olmak üzere diğer virüslerin de proteazını durdurabilir. MERS virüsü bulaşan marmoset türü maymunlarda etkili olduğu gösterilmiştir. SARS ve MERS hastalarında da denenmiş, fakat bu denemelerin sonuçları halen belirsizliğini korumaktadır.

Ritonavir/lopinavir + interferon beta

DAYANIŞMA Projesi kapsamında ritonavir/Lopinavir ilaçlarını, vücutta iltihaplanmayı düzenleyen bir molekül içeren ve MERS virüsünden etkilenen marmoset türü maymunlarda etkili olduğu kanıtlanan interfon-beta[viii] adlı ilaç da denenecektir. Bu üç ilacın kombinasyonu halen Suudi Arabistan’da MERS virüsünden etkilenen hastalarda kullanılmaktadır. Giessen Üniversitesinden Susanne Herold interfon-betanın COVID-19 hastalarında kullanılmasının riskli olabileceğini ve hastalara vaktinde verilmemesi durumunda hastalara yardımcı olmak yerine daha kötü hücre zararına neden olabileceğine dikkat çekmektedir.

[i] COVID-19: SARS-CoV-2 virüsünün neden olduğu hastalıktır. Şekil olarak SARS-CoV-2 virüsü, dikenli bir topa benzemektedir. Bu dikenler, hücrelerimizin yüzeyinde bulunan ACE2 adlı bir proteine yapışır ve tutunurlar. Enfeksiyonun meydana gelmesinde bu ilk adımdır. SARS-CoV-2’nin dikenlerinin keskin kenarları, virüsün ACE2 proteinlerine, SARS-Klasik virüsünden çok daha kuvvetli tutunmasını sağlamaktadır ve Columbia Üniversitesinden Angela Rasmussen’e göre bu özellik, virüsün insandan insana bulaşmasında gerçekten çok önemli bir özelliktir.

[ii] HIV (Human Immunodeficiency Virus/İnsan Bağışıklık Yetmezliği Virüsü), kan ve korunmasız cinsel temas yoluyla bulaşan ve vücudun çeşitli dokularına yerleşebilen, ancak esas etkilerini bağışıklık sistemi üzerinde gösteren bir virüstür.

[iii] Remdesivir (geliştirme kodu GS-5734), nükleotid analogları sınıfına ait yeni bir antiviral ilaçtır. Gilead Sciences tarafından Ebola virüsü hastalığı ile Marburg virüsü enfeksiyon tedavisi için geliştirilmiş ilacın, daha sonra aralarında respiratuvar sinsitiyal virüsü, Junin virüsü, Lassa ateşi virüsü, Nipah virüsü, Hendra virüsü ve koronavirüslerin de (MERS ve SARS virüsleri dahil) yer aldığı diğer tek sarmallı RNA virüslerine karşı antivirütik aktivite gösterebildikleri bulunmuştur. İlaç, SARS-CoV-2 ile Nipah ve Hendra virüs enfeksiyonlarında kullanımı için araştırma altındadır. Diğer koronavirüs enfeksiyonlarına karşı başarı göstermiş olduğundan ötürü Gilead, SARS-CoV-2 enfeksiyonlarına karşı Amerika’da doktorlara ilacı sunmakta, Çin’e ise şiddetli semptomları olan veya olmayan enfekte bireylerin tedavisinde ilacın etkinliğini araştıran çalışmaların yürütülmesi için maddeyi sağlamaktadır. VIKIPEDI

[iv] Klorokin: Sıtmanın etkin olduğu bölgelerde sıtmayı önlemek ve tedavi etmek için kullanılan bir ilaçtır. Bazı sıtma tipleri, dirençli soylar ve karmaşık vakalar tipik olarak farklı veya ek ilaç gerektirir.

[v] Hidroksiklorokin: Plaquenil adı altında satılan hidroksiklorokin, belirli sıtma türlerinin önlenmesi ve tedavisi için kullanılan bir ilaçtır. Madde özellikle klorokine cevap veren sıtma için kullanılır. Diğer kullanımlar arasında romatoid artrit, lupus ve porfiri kutanea tarda tedavisi bulunur. Ağız yoluyla alınır.

[vi] Lopinavir, proteaz inhibitör sınıfının bir antiretroviralidir. HIV enfeksiyonlarına karşı, başka bir proteaz inhibitörü ritonavir ile sabit doz kombinasyonu olarak kullanılır. 1995 yılında patentlenmiş ve 2000 yılında tıbbi kullanım için onaylanmıştır. Wikipedia.

[vii] Norvir markası altında satılan Ritonavir, HIV / AIDS’i tedavi etmek için diğer ilaçlarla birlikte kullanılan bir antiretroviral ilaçtır. Bu kombinasyon tedavisi oldukça aktif antiretroviral tedavi olarak bilinir. Wikipedia.

[viii] İnterferon beta-1a, interferon ailesinde multipl sklerozu tedavi etmek için kullanılan bir sitokindir. Memeli hücreleri tarafından üretilirken, interferon beta-1b modifiye edilmiş E. coli’de üretilir. İnterferonların MS relaps oranında yaklaşık% 18-38 oranında bir azalma ürettiği iddia edilmiştir. Wikipedia.