HELİKOPTERLERDE UÇUŞ EMNİYETİ

Derleyen: Ercan Caner, Sun Savunma Net, 11 Mart 2018

Helikopter Kazalarını Önlemenin En İyi 10 Yöntemi

CHICAGO – Sivil havacılıkta helikopter kazalarını azaltmak maksadıyla çaba gösteren dünyaca tanınan Uluslararası Helikopter Emniyet Timi (International Helicopter Safety Team -IHST), helikopter kaza kırımları ve hava aracı olaayları ile ölüm ve yaralanmaları azaltmak maksadıyla; 10 adet tavsiye geliştirmiştir. Bu öneriler, helikopter sahipleri, işletmeciler, pilotlar, teknisyenler ve helikopter dünyasında yer alan herkes için faydalı olabilirler.

1. Helikopterlere kokpit kayıt cihazları yerleştirin. 
2. Otorotasyon eğitimini geliştirin. 
3. Simülatör eğitimine gelişmiş manevralar ekleyin. 
4. Eğitimde kritik hususlar farkındalığını vurgulayın. 
5. Hava aracı performans ve sınırlamaları eğitimini geliştirin.
6. Acil durum prosedürleri eğitimini kuvvetlendirin. 
7. Bir personel risk yönetimi programı uygulayın. 
8. Göreve özel risk yönetimi programı oluşturun. 
9. Sürekli uçuşa elverişlilik prosedürlerine uyun ve takip edin. 
10. Güçlü bir kalite güvence bakım programı uygulayın. 

DONANIM

Helikopterlere Kokpit Kayıt Cihazları Yerleştirin. Uçuş ekibinin faaliyetlerini kaydetmek maksadıyla, uçuş malumat izleme donanımlarını geliştirin ve kokpitlere yerleştirin. Bu sistemlerden alınan geri beslemeler eğitmenler, helikopter işletmecileri ve uçuş mürettebatı tarafından kullanılabilirler.

Kokpit Ses Kayıt Cihazı

Elde edilen veriler aynı zamanda kaza kırım incelemelerine yardımcı olarak daha iyi ve eksiksiz raporların hazırlanmasına neden olacak ve gelecekte meydana gelebilecek kazaların engellenmelerine de büyük katkılar sağlayacaktır.

EĞİTİM

Otorotasyon Eğitimini Geliştirin. Pilot adaylarının eğitimlerinin başlangıç ve gelişmiş eğitim safhalarında otorotasyon eğitimine önem verin. Otorotasyon becerilerini geliştirmek maksadıyla simülator programları geliştirin.

Otorotasyon eğitimleri esnasında meydana gelen kaza kırımların başlıca nedenleri rotor RPM’ini yeşil saha içinde muhafaza edememek ve helikopter operatör talimnamesi ile uçuş manuellerinde belirtilen hız limitleri içinde tutamamaktan kaynaklanan aşırı ve geri döndürülmesi imkânsız alçalma oranıdır. 

Özellikle tek motorlu helikopterlerde otorotasyon eğitimi çok önemlidir.

Simülatör Eğitimine Gelişmiş Manevralar Ekleyin. Dinamik devrilme, acil durumlarda uygulanacak prosedürler, yer rezonansı, yaklaşmalar, ani duruşlar ve tepe inişleri ile hazırlanmamış iniş sahaları ve yüksek platformlara iniş dâhil simülatör eğitimlerini, eğitim programlarına entegre edin.

Simülatör eğitimlerinde zor şartlar eğitim programlarına dâhil edilmelidir.

Helikopter uçuş simülatörleri, pilotların özellikle alet uçuşu, acil durum prosedürleri ve gerçek uçuş ortamında oldukça riskli olan manevraları defalarca yaparak yetenek kazanmaları maksadıyla kullanılmaktadır. Pilot eğitim programlarına mevcut simülatör imkân ve kabiliyetlerini entegre edin ve kullanın.

Uçuş simülatör eğitim cihazları hiç şüphesiz mürettebat eğitimlerini büyük ölçüde geliştiren ve etkinliklerini artıran sistemlerdir. Uçuş simülatörlerinin sağladığı spesifik kabiliyet ve avantajlar aşağıda sıralanmıştır. Bunlardan faydalanın.

• Emniyet,
• Gerçek helikoptere nazaran eğitim kapsamını genişletmek,
• Özel manevraların eğitilmesi,
• Aşamalı ve pedagojik öğrenme,
• Her zaman kullanılabilir olmaları (%96),
• Maliyet etkinlik ve
• Çevre dostu olmalarıdır.

Eğitimde Kritik Hususlar Farkındalığını Vurgulayın. Uçuş emniyeti açısından kritik olabilecek sistem arızaları, beklenen olumsuz hava şartları, yoğunluk irtifasının etkileri, rüzgâr ve zemin şartları gibi kritik hususlar için eğitim programları hazırlayın ve pilotların bu alanlardaki becerilerini değerlendirin.

Beklenmeyen durumlarda alet uçuş şartlarına girmek helikopter kaza kırımlarının belli başlı nedenlerindendir. Pilotlar zorunlu olmadıkları şartlarda kesinlikle bilerek alet uçuş şartlarına girmemelidirler.

Beklenmeyen durumlarda alet uçuş şartlarına giriş için daima hazırlıklı olunmalıdır.

Beklenmeyen alet uçuş şartlarına giriş, planlı olmayan bir şekilde, kötüleşen hava durumunun sizi görerek uçuşa devam edemeyecek duruma sokmasıdır. Beklenmeyen alet uçuş şartlarına girişe aşağıdakiler neden olmaktadır:

• Uygun olmayan muhakeme,
• Kendine aşırı güven,
• Pilotlar üzerindeki baskı,
• Hatalı karar verme,
• Yetersiz uçuş öncesi planlama,
• Gece uçuş şartları,
• Dağlık arazi,
• Başarı beklentisidir.

Beklenmeyen alet uçuş şartlarına girildiğinde önemli olan helikopterin kontrolünü sürdürmektir, pilot tamamen aletlere güvenebileceğini bilmeli ve helikopterin istikrarlı uçuşunu tesis ettiğinde kumandalarla gereksiz yere oynamamalı, aşırı kumanda tatbiklerinden kaçınmalı ve gerektiğinde düzeltmeleri minimum seviyede yapmalıdır. 

Hava Aracı performans ve Sınırlamaları Eğitimini Geliştirin. İşletmeler hava aracı performansı hakkında pilotlara yeterli bir eğitim vermeli ve sürekli olarak onların yeterliliklerini değerlendirmelidirler. Bu eğitim, mutlaka yoğunluk irtifası, gros ağırlık ve uçuş manuelinde yer akan hava aracı performans limitlerini kapsamalıdır. 

Yüksek yoğunluk irtifasında helikopterin performansı azalacaktır.

Acil Durum Prosedürleri Eğitimini Güçlendirin. Acil durum prosedürleri eğitmenlerini vertigo eğitimlerine ağırlık vermeleri hususunda teşvik edin. Helikopter pilotları özellikle aşağıda belirtilen acil durum prosedürlerinde, tam ve mükemmel bir şekilde eğitilmelidirler:

• Otorotasyonlar,
• Dinamik devrilme,
• Güçlü çöküş,
• Kuyruk rotor etkinliğinin kaybı,
• Hidrolik sistem arızaları,
• Otomatik sistem arızaları ve
• Rotor güç/enerji yönetimi.

Gerçek helikopter ile acil durum eğitimleri esnasında birçok kaza ve kırımlar yaşanmaktadır. Örneğin; yüksek irtifada havır esnasında meydana gelebilecek tek motor arızasında iniş tekniği pilotlara öğretilirken, motorlardan bir tanesinin gazın kısılarak devreden çıkarılmasına hiç ama hiç gerek yoktur. Yapılması gereken; benzetilmiş tek motor arızası, yani her iki motor da devredeyken, pilota uygulanacak manevra tekniğini göstermektir. Pilota tek motor arızasında iniş tekniğini öğretmek için motorlardan bir tanesini devreden çıkarmak kaza ve kırımı davet etmektir. Böyle bir daveti de bütün kaza ve kırımlar büyük bir zevkle kabul ederler ve gelirler. Kaza ve kırımları davet etmeye gerek yoktur. Bırakın nereye giderlerse gitsinler.

 Mürettebatın acil durum eğitimleri tam olmalıdır.

Bir rehber olarak aşağıda sıralanan manevralar çok sıklıkla güçlü çöküşe neden olurlar.

• Değişen rüzgâr şartlarında düşük sürat,
• Düşük süratli ve derin kapalı bölge ile tepe yaklaşmaları,
• Ani duruş manevraları sonrasındaki düşük sürat ve aşırı kontrol manevraları,
• Pilotun süzülüş hattının üzerinde kaldığını hissetmesi durumunda sürati düşürerek alçalış oranını artırması ve
• Derin yaklaşmalar yapılırken yere temas öncesi çöküşü durdurmak için yapılan ani-aşırı güç tatbikleri.

EMNİYET YÖNETİMİ

Bir Personel Risk Yönetim Programı Uygulayın. Bir personel risk yönetim programının hazırlanması ve kullanılmasını teşvik edin. Entegre bir CRM (Mürettebat Kaynak Yönetimi), özel olarak belirlenmiş davranışsal yeteneklerin havacılık operasyonları ile birleştirilmesidir.

Ayrıca IMSAFE kişisel kontrol listesini de uygulayın.

I – Illness – Hastalık veya belirtileri var mı?

M – Medication – İlaç kullanıyor muyum?

S – Stress – Psikolojik iş stresi altında mıyım? Mali, sağlık ve aile sorunlarım var mı?

A – Alcohol – Son sekiz saat içinde alkol kullandım mı?

F – Fatigue – Yorgun veya yeterince dinlenmeme durumum var mı?

E – Eating – Yeterince beslendim mi?

Aşağıda sıralanan yetenek ve davranışları sergileyen uçuş mürettebatı, görev etkinliğini artıracak ve potansiyel kaza risklerini azaltacaktır.

• Durumsal Farkındalık (SA-Situational Awareness): Durumsal farkındalık, hava aracı içinde ve dışında ve vazifeyle ilgili olarak neler olduğu bilinç düzeyini muhafaza etmektir. İnsan hatalarının %88’i durumsal farkındalıkla ilgili problemlerden kaynaklanmaktadır.

• Kendine Güven (AS-Assertiveness): Aktif olarak katılma ve kişinin durum ve pozisyonunu ifade etme yeteneğidir. Harekete geçmek için cesaret ve inisiyatif gerektirir.

• Karar Verme (DM-Decision Making): Karar verme, mevcut bilgilere bağlı olarak mantık ve sağduyu kullanma yeteneğidir.

• İletişim (CM-Communication): Bilgiler, talimatlar veya emirleri açık ve doğru şekilde göndermek, almak ve faydalı geri beslemeler sağlamaktır. Görevin başarılması için çok önemlidir ve durumsal farkındalığın muhafaza edilmesini sağlar.

• Liderlik (LD-Leadership): Mürettebatın faaliyetlerini uygun şekilde yönlendirme ve koordine etme ile bir tim olarak birlikte çalışmak için motive etme yeteneğidir.

• Uyum ve Esneklik (AF-Adaptability/Flexibility): Duruma uygun olarak gereksinimleri karşılamak maksadıyla hareket tarzını değiştirme yeteneğidir.

• Vazife Analizi (MA-Mission Analysis): Mürettebat ve hava aracı kaynaklarını koordine, tahsis ve izleme yeteneğidir.

Göreve Özel Risk Yönetim Programı Oluşturun. Resmi bir Emniyet Yönetim Sistemi (Safety Management System) özel görevler üzerinde mürettebatın eğitilmesini, bir standart uygulama usulleri programının oluşturulmasını, personelin risk değerlendirme sistemlerini kullanmasını ve en önemlisi de personelin emniyeti birinci öncelik olarak görmesini sağlamak maksadıyla emniyet kültürünün değiştirilmesini gerektirmektedir.

‘‘Önce Emniyet… Her Zaman Emniyettir.’’ Charles M. Hayes

BAKIM

Sürekli Uçuşa Elverişlilik Prosedürlerine Uyun ve Takip Edin. Bakım personeli ve işletmecilerin üretici firma bakım kitapları, servis bültenleri ve prosedürlerine uyduklarından emin olun.

Sürekli uçuşa elverişlilik, helikopterin uçuşa elverişli bir durumda muhafaza edilmesini, bütün donanımların doğru bir şekilde yerlerine takılmış olmasını, bakımların uygun şekilde yapılmasını, helikoptere uygulanacak olan bütün bakım, onarım, yenileştirme ve depo seviyesi bakımların, üretici firma bakım kitapları, servis bültenleri, spesifikasyonlar ve prosedürlerine uygun olarak yapılması anlamına gelmektedir.

Üretici firma tarafından belirtilen limitler kesinlikle aşılmamalı, bütün faaliyetler yetkili bakım personeli tarafından yerine getirilmeli ve güçlü bir kalite kontrol ve güvence sistemi ile takip ve kontrol edilmelidir.

Çatalın görünmesi her türlü bakım faaliyetlerinde uzman personel garantisidir.

Güçlü Bir Kalite Güvence Bakım Programı Uygulayın.  İşletmeciler ve bakım personelini, bakım kitapları, servis bültenleri ve üretici firma prosedürlerinin kullanıldığı güçlü ve yeterli bir kalite güvence programı uygulamaları yönünde teşvik edin.

Havacılıkta kalite güvence sistemi, havacılık donanımı, programları ve prosedürlerinin FAA standartlarına uygun olarak yürütüldüğünün takip, kontrol ve izlenmesidir.

Havacılık Sistem Standartlarının ana emniyet programları aşağıdadır:

• Uçuş Emniyeti,
• Çevresel,
• İş Güvenliği ve Sağlığı,
• Emniyet Yönetim Sistemi,
• Dâhili Değerlendirme Programları.

Uçuş emniyet programı kalite güvence sisteminin önde gelen örneklerinden bir tanesidir. Bütün emniyet programları, uçuş operasyonlarındaki potansiyel risk faktörlerini değerlendirmek maksadıyla geliştirilir ve test edilirler. Uçuş emniyetinin takip edildiği ve sorunların çözüldüğü ana programlar; Uçuş Operasyonel Kalite Güvence ile Havacılık Emniyet Aksiyon Programıdır. Her iki program da kaydedilmiş uçuş verilerini toplar ve analiz eder. Bilgiler, rutin uçuşlar veya bir kaza kırım incelemesi sonuçlarından elde edilirler. Her iki yöntemle de elde edilen bilgiler uçuş operasyonları,  hava trafik kontrol yöntemleri, havaalanı güvenliği ile hava aracı tasarım ve bakımlarında kullanılır.

Havacılıkta kalite güvence sistemi önemlidir.

Uluslararası Helikopter Emniyet Timinin vazifesi FAA (Federal Aviation Administration) desteği ile uluslararası helikopter dünyasında kaza kırım oranını düşürmektir. Endüstriden bu çabaya katkı sağlayan ana katılımcılar arasında; AgustaWestland, American Helicopter Society International, Bell Helicopter,  Bristow Helicopter Ltd, CHC Helicopter, Eurocopter, Flight Safety Foundation, Helicopter Association of Canada, Helicopter Association International, Shell Aircraft ve Sikorsky Aircraft Corporation gibi şirket ve kurumlar bulunmaktadır.                

Uluslararası Helikopter Emniyet Timinin çalışmaları, hazırladığı raporlar, emniyet sistemleri ve takdimleri hakkında daha fazla bilgiye ulaşmak için www.IHST.org web sitesi ziyaret edilebilir.

Bütün uçuculara emniyetli uçuşlar dilerim.