İnsansız Hava Aracı Eğitimleri

Ercan Caner, Sun Savunma Net, 25 Kasım 2019

Yerli üretim PD-170 motoruyla seyir halinde görülen 025 numaralı ANKA İHA

İnsansız Hava Araçları (İHA) ve dronlar günümüzde sivil ve askeri alanda oldukça yaygın bir şekilde kullanılmaktadır ve gelecekte kullanım alanlarının da giderek artacağı öngörülmektedir.

Her ne kadar insansız olsalar da İHA ve dronları kullananlar yine pilotlar ve faydalı yük operatörlerdir.

Askeri Maksatlı Kullanım

Hava gücü, ilk kullanılmaya başlandığı tarihten itibaren, insanlı hava araçlarındaki risk faktörü, doğasında uçmak için yaratılmayan insandan kaynaklı hataları asgariye indirme arzusu ve teknolojik gelişmeler, insanoğlunu muharebe sahasında yeni arayışlara itmiş ve insansız hava araçları, uzun yıllar süren geliştirme çabaları sonunda, günümüzde muharebe sahasında bir kuvvet çarpanı olarak yerlerini almıştır.

Askeri maksatlı kullanılan İHA’lar çeşitli özelliklerine göre sınıflandırılsa da NATO tarafından ağırlıklarına göre yapılan sınıflandırma aşağıdaki tabloda sunulmuştur.

Ağırlıklarına göre İHA sınıflandırması

İHA sistemleri, irtifa, menzil ve diğer özelliklerine göre sınıflara ayrılabilmelerine rağmen, günümüzde bütün İHA sistemlerinde temel olarak bulunan alt sistemler;

• Üzerinde faydalı yükleri taşıyan İHA (Hava aracı),
• TV kamera, kızılötesi kamera, sentetik radar (Sis, bulut ve puslu havalarda görüş alabilmek maksatlı), yüksek çözünürlüklü optik cihazlar, sensörler ve silah sistemlerinden oluşan görevin icrasına yönelik faydalı yükler,
• İHA sistemlerinin birbirleri ve yer kontrol istasyonu ile iletişimini sağlayan muhabere sistemleri,
• Görevin icrası maksadıyla planlama-koordinasyon faaliyetlerini yürüten komuta kontrol unsuru,
• Yer sistemleri, donanım ve araçlardan oluşan destek unsuru,
• Bütün sistemin işletilmesinde görevli İHA pilot/operatörleri, teknik bakım personelinden oluşan insan unsurundan oluşmaktadır.

Modern İHA sistemleri günümüzde askeri alanda; istihbarat toplama, uzun süreli gözetleme, keşif, hedef belirleme ve takip, taarruz helikopter ve uçakları için lazerle hedef işaretleme, muharebe hasar kıymetlendirmesi, kimyasal, biyolojik, radyoaktif, nükleer (KBRN) ile kirletilmiş alanların tespiti ve izlenmesi, terör unsurlarının izlenmesi maksatları ile kullanılmaktadır.

İHA ve dronlar özellikle ‘‘Road Side Bombers’’ olarak adlandırılan ve yol kenarlarına yerleştirdikleri el yapımı patlayıcı düzeneklerle dost unsurlara büyük kayıplar verdiren terörist unsurların tespiti ve imhası görevlerinde etkin olarak kullanılmaktadırlar. İHA sistemleri, bu görevlerden başka, askerî alanda ikmal, haberleşme rölesi, psikolojik harekât, erken ikaz, sinyal istihbaratı ve daha birçok görevin icrasında manevra unsurlarına destek sağlamak üzere etkin olarak kullanılmaktadır.

Türkiye, yerli imkânlarla ürettiği silahlı ve silahsız TUSAŞ imali ANKA, BAYKAR imali Bayraktar TB-2 ve SİHA ile VESTEL imali Karayel insansız hava araçları ile dünyada muharebe imkân ve kabiliyetine sahip sayılı ülkeler arasına girmeyi başarmıştır. İnsansız hava araçları ve teknolojinin gelişme trendi göz önüne alındığında önümüzdeki yıllarda İHA pilot ve operatörlerine olan ihtiyacın giderek artacağı değerlendirilmektedir.

Silahlı bir İHA sistemi, aslında yer birliklerine tam destek sağlamak maksadıyla tasarlanmış bir alt sistemler bütünüdür. Bir silahlı İHA üzerinde, uçuş kontrolleri, silahlar, güdüm paketleri (Hedef tespit sensörleri, lazer işaretleyiciler ve haberleşme linkleri dâhil), düşman ısı ve radar güdümlü füzelere karşı korunma sistemleri ve güç sağlayan bir motor bulunmaktadır. Her bir silahlı İHA sistemi ise, birkaç silahlı İHA ile sabit ve/veya mobil bir yer kontrol istasyonundan oluşmaktadır.

Sivil Maksatlı Kullanım

İHA ve dronlar sivil alanda ise, insan hayatını kolaylaştıran ve güvenlik kuvvetlerine yardımcı olan çeşitli faaliyetler; kaçakçılığın önlenmesi, sınır kontrolü, meteorolojik ve oşinografik durumun izlenmesi, veri toplanması ve arama kurtarma faaliyetlerinde etkin olarak kullanılmaktadır.

Düşük maliyetli İHA sistemleri hayvan sürülerinin havadan izlenmesi, özel mülklerin güvenliği ve yol devriyesi gibi alanlarda da etkin olarak kullanılmaktadırlar. Amerikan polis teşkilatı, araçların süratlerini ve trafik kurallarına uyup uymadıklarını belirlemek maksadıyla İHA sistemlerinin kullanımına başlamıştır.

İHA sistemleri bunun yanı sıra, doğal afet ve felaketler sonrasında kazazedelerin yerlerinin ve durumlarının belirlenmesinde, üzerlerinde bulunan sistemler sayesinde uçak ve helikopterlerden çok daha etkin ve düşük maliyetli olarak hizmet vermektedirler. Ulaşılması zor olan bölgelere ikmal maddeleri ve ihtiyaç duyulan acil gereksinimleri ulaştırmak da İHA sistemlerinin görev yelpazesine girmektedir.

İHA sistemlerinin sivil alanda kullanımlarına en güzel örneklerden bir tanesi de maden, doğal gaz ve petrol yataklarının havadan tespitidir. Manyetik alan farklılıklarını algılayarak ve ölçerek geniş bölgeleri tarayan İHA sistemleri bilim adamlarına ihtiyaç duydukları, yeraltındaki kaya yapısı ile bilgileri sağlamada yardımcı olmaktadırlar. İHA sistemlerinin günümüzde ve gelecekte sivil kullanım alanları aşağıda sıralanmıştır

• Meteorolojik keşif ve gözlem,
• Çevrenin izlenmesi,
• Atmosferde bilimsel araştırma-örnek toplama,
• Oşinografik ölçümler,
• Hava alanları iniş sistemlerinin kalibrasyonu,
• Bulut ve aerosol, ozon tabakası ölçümleri,
• Hava kirliliği ölçümleri,
• Su buharı, O2 ve CO2 ölçümleri,
• Bitki örtüsü ölçümleri ve izlenmesi,
• Kutuplarda buz dağları ve oluşumlarının izlenmesi,
• Atmosfer ısınma seviyelerinin ölçüm ve takibi,
• Haritacılık,
• Dünya manyetik alan ölçümleri,
• Bulut özelliklerinin belirlenmesi,
• Nehir taşmalarının izlenmesi,
• Fırtınaların önceden tespit çalışmaları,
• Kolluk kuvvetlerine yardım,
• Sınır ve sahil şeridinde devriye görevleri,
• Orman yangınları hasar değerlendirme çalışmaları ve
• Vahşi hayvanların izlenmesi ve korunması.

Yer kontrol istasyonu ve dron pilot eğitimi. Foto: Megan MCCLOSKEY/ Stars and Stripes

Askeri ve sivil alanda yaygın olarak kullanılan insansız hava aracı ve dron pilot, görev komutanı, faydalı yük operatörü ve bakım personelinin eğitimleri, sistemlerin uçuş emniyetini aksatmadan ve maliyet-etkin bir şekilde kullanılmaları açsından önemlidir.

Askeri İHA/Dron Eğitimi

İHA sistemleri günümüz modern muharebe doktrininde bir destek unsuru olmaktan ziyade Görev Kuvveti’nin bir parçası olarak kullanılmaya başlanmışlardır. Sistemlerin etkin olarak kullanılmasında en önemli engel yetişmiş İHA sistem operatörlerinin azlığıdır. İHA sistem kazalarının birçoğu insan hatasından kaynaklanmaktadır. Çok farklı modellerde İHA sistemlerinin kullanılması, eğitim, lojistik ve bilgi transferi alanlarında standartlığı engellemekte ve İHA sistemleri kullanımında en büyük engellerden bir tanesini oluşturmaktadır.

Karmaşık muharebe ortamında karar vericilerin en büyük ihtiyacı durumsal farkındalık ve düşmanı tespit edilmeden belirleyerek taktik resmi ortaya koymak ve düşmanı etkisiz hale getirmek maksadıyla gerekli harekât planlarını geliştirmektir.

BAYKAR tarafından imal edilen Bayraktar TB-2 SİHA

Askeri İHA sistemleri, üzerlerinde bulunan gelişmiş sensörler, optik sistemler, TV ve kızılötesi kameralarla aldıkları görüntü ve istihbarat bilgilerini gerçek zamanlı olarak komuta merkezine ileterek komutanın durumsal farkındalığını artırır ve muharebe sahası taktik resmini ayrıntılı bir şekilde ortaya koymasına yardımcı olurlar.

Askeri İHA ve dron pilot/operatör eğitimi oldukça kapsamlı ve aerodinamik, hava trafik, harita okuma, görüntü kıymetlendirme vb. gibi birçok farklı disiplinleri içeren bir eğitimdir. Türkiye’de bu oldukça kapsamlı eğitim herhangi bir kurum ve/veya organizasyon tarafından verilmemekte, usta-çırak usulü eğitim/öğretim şeklinde sürdürülmektedir.

Askeri İHA/Dron pilot eğitimi teorik ve pratik eğitim olarak iki kısma ayrılmaktadır. Teorik eğitim yukarıda da ifade edildiği gibi birçok farklı eğitim ve öğretim konusunu içermektedir. Teorik eğitim konuları aşağıda sıralanmıştır:

• Aerodinamik,
• Uçuş öncesi ve sonrası kontroller.
• İHA ve dron uçuş düzenleme ve limitleri
• Hava sahası sınıflandırması,
• Hava sahası kontrol yöntemleri,
• Hava trafik usulleri,
• Hava aracı sistemleri ve bakım usulleri,
• Görüntü kıymetlendirme,
• Haritacılık,
• Elektronik Harp (EH) karşı koyma sistemleri,
• İstihbarat,
• Meteoroloji,
• Yükleme ve performans,
• Acil durum prosedürleri,
• Muhabere/İletişim prosedürleri,
• Havacılık hukuku,
• Kanat yükü sistemleri ve çalışma esasları.

Sivil İHA/Dron Sınıf Eğitimleri

Azami kalkış ağırlıkları referans alınarak İHA’lar dört ayrı sınıfa ayrılır:

• İHA0: Azami kalkış ağırlığı 500 gr (dâhil) – 4 kg aralığında olan İHA’lar,
• İHA1: Azami kalkış ağırlığı 4 kg (dâhil) – 25 kg aralığında olan İHA’lar,
• İHA2: Azami kalkış ağırlığı 25 kg (dâhil) – 150 kg aralığında olan İHA’lar,
• İHA3: Azami kalkış ağırlığı 150 kg (dâhil) ve daha fazla olan İHA’lar

Çeşitli İHA/SİHA ve dron yer kontrol sistemleri

Askeri Eğitim

Türkiye’de askeri İHA/dron eğitimleri silahlı kuvvetlere sistem veren üretici firmalar tarafından paket proje kapsamında verilmektedir. Askeri İHA/dronların muharebe sahasında kullanılması üç personele ihtiyaç göstermektedir. Bunlar; Görev Komutanı, İHA Pilotu ve Faydalı Yük Operatörüdür.

Görev komutanının vazifesi; İHA’nın muharebe görevini icrası esnasında, kalkıştan inişe kadar geçen sürede İHA pilotu ve faydalı yük operatörünün faaliyetlerini izlemek ve iki personel arasında gerekli koordineyi sağlayarak muharebe sahasında ihtiyaç duyulan faaliyetlerin yerine getirilmesini sağlamaktır.

İHA pilotunun vazifesi, hava durumu, muharebe ortamının gereklerine uygun olarak hava aracını motor çalıştırma ile motor susturma arasında geçen sürede hava aracını emniyetli bir şekilde uçurmaktan ve SİHA sisteminin kanatlarında bulunan silahların kullanımından sorumludur.

Faydalı yük operatörü ise hava aracı kanat yükünde ve/veya burun kısmında bulunan çeşitli sistemlerin (kamera,  lazer işaretleyici, lazer mesafe bulucu, elektronik harp karşı koyma sistemleri, silah vb. gibi) kullanılmasından sorumludur.

Çeşitli ordular bu eğitimlerin bir kısmını kendi bünyesinde bulunan eğitim okullarında vermekte ve İHA ile ilgili teknik ve uçuş eğitimlerini ise yukarıda da ifade edildiği gibi üretici firmaların kendi bünyelerinde bulunan uzman personelden almaktadır.