Joe Biden ve Erdoğan

Recep Tayyip Erdoğan ve danışmanları Joe Biden’i çok iyi tanıyorlar, ancak bu ABD’nin Türkiye’ye uygulamaya hazır ve bugüne kadar sadece Donald Trump tarafından yürürlüğe koyulmayan yaptırımlar açısından onlara hiçbir avantaj sağlamamaktadır.

Yazarlar: Marc Champion & Nick Wadhams, ThePrint, 25 Kasım 2020

Çeviren: Ercan Caner, Sun Savunma Net, 18 Ocak 2021

Bütün dünya Joe Biden’in Beyaz Ev’e taşınmasına yönelik pozisyonlarını almaya başlarken, çok az lider önümüzdeki dört yılı bir öncekine nazaran çok daha zor geçecek gibi görünen Recep Tayyip Erdoğan kadar hızlı hareket etmektedir.

Recep Tayyip Erdoğan ve danışmanları, eski Birleşik Devletler Başkan Yardımcısı Joe Biden’i çok iyi tanıyorlar, ancak bu ABD’nin Türkiye’ye uygulamaya hazır ve bugüne kadar sadece Donald Trump tarafından yürürlüğe koyulmayan yaptırımlar açısından onlara hiçbir avantaj sağlamamaktadır.

Biden görevden ayrıldığı 2017 yılına kadar Türkiye ile ilişkilerin yakın ortaklıktan karşılıklı güvensizliğe dönüşmesine tanıklık etmiştir. New York Times gazetesi ile Ocak 2020’de yaptığı bir görüşmede; Erdoğan’ı bir ‘‘otokrat’’ olarak nitelendirmiş ve ABD’nin onu görevden uzaklaştırmak için seçimlerde rakiplerini desteklemesi gerektiğini ifade etmiştir. Joe Biden ayrıca Erdoğan için; ‘‘Bir bedel ödemek zorunda’’ ifadelerini de kullanmıştır.

Bu bedel çok ağır olabilir. Yaptırım tehditlerinin yanı sıra Türk devlet bankası için potansiyel ağır cezalar da söz konusudur. Bunlara ilave olarak iki ülke arasında; Suriye’deki Kürt savaşçıların statüsü, Türkiye’nin Doğu Akdeniz’deki deniz yetki alanı iddiaları ve diğer alanlarla ilgili çözülmemiş farklılıklar da bulunmaktadır.

Bundan sonra ne olacağına yönelik endişeleri, Brezilya’dan Jair Bolsonaro ve Rusya’dan Vladimir Putin gibi Trump’ın görev süresinden yararlanan diğer güçlü adamların aksine Türk liderin Biden’i alelacele kutlama ve onun zaferini kabullenme kararını açıklamaya iten nedenler konusunda yardımcı olabilir.

Recep Tayyip Erdoğan 21 Kasım 2020 tarihinde yapılan sanal G-20 zirvesi öncesinde, Suudi Arabistan Kralı Salman ile bir telefon görüşmesi yapmıştır. İki ülke de Washington’un dış politika düzenine karşı bir öfke duymuş, fakat Trump’ın sağladığı korumanın da tadını çıkarmıştır.

Son dönemlerde ABD-Türkiye ilişkilerinde yaşanan gerginliğin fotoğrafı; Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, özel görüşme sonrası ABD Başkanı Donald Trump ile basın toplantısı öncesinde.

Erdoğan 21 Kasım 2020 Cumartesi günü yaptığı bir konuşmada; Türkiye’nin son dönemde Rusya ile derinleşen işbirliğini, Amerika ile olan köklü bağlara karşı bir alternatif olduğu yönündeki düşünceye karşı çıkmıştır. Halifax Uluslararası Güvenlik Forumunda yaptığı konuşmada Erdoğan; ‘‘Coğrafi bakımdan Afro-Avrasya ülkesi olan Türkiye’yi diplomaside dar bir çerçeveye hapsetmek yanlış olduğu gibi mümkün değildir. Bizim ne doğuya, ne de batıya sırtımızı dönme gibi bir lüksümüz olabilir. Avrupa ile ilişkilerimizi geliştirirken Asya’yı da ve Afrika’yı da asla ihmal etmiyoruz. Rusya’yla son dönemde derinleşen işbirliğimizi Amerika’yla köklü bağlarımızın alternatifi olarak görmüyoruz.’’ ifadelerini kullanmıştır. Ve hemen ertesi gün yaptığı başka bir açıklamada da aylardır tartışmakta olduğu Avrupa’ya daha yakın işbirliği çağrısında bulunmuştur. Partisinin gerçekleştirdiği il kongrelerine video ile bağlanan Erdoğan; ‘‘Amacımız ne içeride ne de dışarıda kimseyle kavga etmek, kimsenin hakkını, hukukunu çiğnemek, kimsenin meşru duruşunu bozmak değildir. Tam tersine dostlarımızla ve müttefiklerimizle daha güçlü işbirliği halinde olmak istiyoruz. Avrupa Birliği’nden bize verdiği sözleri tutmasını, ayrımcılık yapmamasını, en azından ülkemize yönelik aleni düşmanlıklara alet olmamasını bekliyoruz.’’ ifadelerini kullandığı konuşmasında Batı’ya ılımlı mesajlar vermiştir.

2017 yılında yapılan Halifax Zirvesi öncesinde, Halifax sosyal medya hesabında, foruma katılan ve bir konuşma yapan Hulusi Akar’ın, darbeciler tarafından esir alınması sonrasında çekilen boynundaki izle gösteren fotoğrafı kullanılmıştır. Yapılan eleştiriler sonrasında fotoğraf derhal kaldırılmıştır.

Bir Demokrat Parti senatör yardımcısı, Beyaz Ev’de bir arkadaşı olduğundan, Erdoğan’ın dört yıl boyunca canının istediği gibi hareket edebildiğini dile getirmiştir. Bu yardımcıya göre Türkiye cumhurbaşkanına karşı daha sorumlu bir yaklaşım sergileyecek olan yeni yönetim ile bu durum kesinlikle değişecektir.

Son birkaç yılda, Erdoğan’ın, sonuçları Suriye, Libya ve son olarak da Azerbaycan’da görülen ve çoğunlukla daha güçlülerin aleyhine olarak çok daha iddialı bir dış politika izlediğine tanık olunmuştur. Erdoğan; Türkiye Merkez Bankasına faiz oranlarını düşük tutması için baskı yaparak ve ekonomiye Covid-19 darbesinin çok öncesinde kredi pompalayarak finansal pazarlar da dahi boy göstermek istemiştir.

Yeni Amerikan yönetimi şekillenmeye başlamıştır. Biden, Barack Obama yönetiminde başkan yardımcılığı görevini yürütürken, 2015-2017 yılları arasında dışişleri bakan yardımcılığı görevini yürüten Antony Blinken’i ulusal güvenlik danışmanı olarak aday göstermek niyetindedir. Yine de Biden yönetiminin gerçekte Türkiye’ye ne kadar farklı davranacağı bilinmemektedir.

Geçiş ekibinden bir sözcü, seçilmiş başkan Joe Biden’in ABD dış politikasının tek bir başkan tarafından yönetilmesi ilkesine inandığını ifade ederek, Türkiye üzerindeki planlar hakkında yorum yapmayı reddetmiştir.

Darbe gecesi ifade ettiği ‘‘Bu hareket Allah’ın bize büyük bir lütfu oldu’’ sözleriyle Berat Albayrak’ı tebessüm ettiren Recep Tayyip Erdoğan, ekonomideki kötü gidiş sonrası sağlık sorunlarını gerekçe göstererek verdiği istifa eden Albayrak’ın istifasını kabul etmiştir.

Erdoğan en kötü senaryo için hazırlık yapıyor gibi görünmektedir. Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından enerji ve maden alanında yapılan yeni düzenlemeler ile Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı ile ilgili kamu iktisadi teşebbüsleri ve bunların bağlı ortaklıkları tarafından yurt dışında kurulan, özellikle petrol, doğalgaz ve madencilik alanlarında faaliyet gösteren şirketlerin, Türkiye’deki şubelerinin bulunduğu yerlerde söz konusu şirketlerin ortaklarınca; işletme konuları, ticaret unvanları, sermayeleri ve ortaklık payları aynı kalmak kaydıyla cumhurbaşkanı kararıyla ayrı birer şirket kurulabilmesine imkân sağlanmıştır. Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığından bir yetkili bu hamlenin hedefinin potansiyel yaptırımların etkisinden korunmak olduğunu açıklamıştır.

Joe Biden’in seçim zaferinin ilan edildiği 07 Kasım 2020 günü; Erdoğan merkez bankası başkanını görevden almış ve daha az riskli para ve mali politikalara dönüş yapmıştır. Yaklaşmakta olan finansal krizden kaçınmak için yapılması gereken düzenlemelerin çok gecikmiş olduğu göz önüne alındığında, zamanlama tamamen tesadüf olabilir. Yine de yapılan hamle, ekonominin şoklara karşı daha dirençli olmasına yardımcı olacaktır.

Merkez Bankası yeni başkanı, göreve gelir gelmez faiz oranlarını keskin bir şekilde 475 baz puan artırarak Türk lirasını istikrarlı hale getirmiştir. Türkiye ayrıca; bankaları daha fazla kredi vermeye ve devlet tahvili satın almaya zorlayan bir düzenlemeyi de iptal ederek daha akılcı ve geleneksel bir ekonomi yönetimine doğru adım atmıştır. Gerçekte ise şoklar artık çok daha hızlı gelebilir. Erdoğan’ın 2019 yılında Rus yapımı S-400 hava savunma füzeleri alma kararı Kongre tarafından zorunlu kılınan yaptırımlara tabidir.

Eski Ulusal Güvenlik Danışmanı John Bolton konuyla ilgili olarak; ‘‘Trump, Türkiye’ye yaptırım uygulamak istemiyor, bu son derece açıktır. Trump, Erdoğan’ın Obama yönetiminin Türkiye’ye Patriot füzeleri satışını engellediği ve S-400 almaktan başka seçenekleri olmadığı argümanına sarılmaktadır ve bu tam bir saçmalıktır’’ ifadelerini kullanmıştır.

Patriot görüşmeleri esnasında, Obama yönetiminin başkan yardımcılığı görevini yürüten Joe Biden’in Erdoğan’ın iddialarını benimsemesi pek olası görünmemektedir. Halen Kongre’de görüşülen bir değişiklik, başkanı 12 maddelik bir listeden en az beş yaptırımı Türkiye’ye uygulamak üzere seçmeye zorlayacaktır.

Birleşik Devletler Başkanı Donald Trump, Türkiye’ye Rusya’dan S-400 alımı nedeniyle yaptırım uygulanması çağrısını da içeren 2020 savunma bütçesini imzalamıştır. ABD Dışişleri Bakanlığı, Hazine Bakanlığı ile koordine ederek, 13849 sayılı Kararname ile Savunma Sanayii Başkanlığına uygulanmak üzere 12 maddeden aşağıdaki beş yaptırımı seçmiştir:

• Kısım 235(a)(2) kapsamında, SSB’e (Savunma Sanayii Başkanlığı) transfer edilecek bütün mal ve teknolojiler için belirli ihracat lisansları ve yetkilerinin verilmesinin yasaklanması;
• Kısım 235(a)(3) kapsamında, Birleşik Devletler finansal kurumları tarafından, 12 aylık dönemler içinde SSB’e verilecek tutarı 10 milyon ABD dolarından fazla borç ve kredilerin yasaklanması;
• Kısım 235(a)(1) kapsamında, Birleşik Devletler EXIM Bankasının SSB’e yapılacak ihracat yardımlarının yasaklanması;
• Kısım 235(a)(4) kapsamında, uluslararası finans kurumları tarafından SSB yararına verilecek borçlara karşı çıkılması ve
• Kısım 235(a)(7), (8), (9), (11) ve (12) kapsamında SSB Başkanı Dr. İsmail Demir, SSB Başkan Yardımcısı Faruk Yiğit, SSB Hava Savunma ve Uzay Daire Başkanı Serhat Gençoğlu ve SSB Bölgesel Sistemler Direktörlüğü Program Müdürü Mustafa Alper Deniz’e tam yaptırım ve vize sınırlamaları yaptırımlarının uygulanması.

Daha sırada Türkiye devlet bankalarından Türkiye Halk Bankası A.Ş. aleyhinde açılan bir dava bulunmaktadır. Bu banka geçtiğimiz yıl, İran’ın Birleşik Devletler yaptırımlarından 20 milyar dolar kadar kaçınmasına yardım maksadıyla dolandırıcılık ve kara para aklama iddialarıyla suçlanmıştır. Haziran ayında Başkan Donald Trump, davanın önde gelen ve istifa etmemekte direnen savcısı Geoffrey Berman’ı görevden almıştır. Halkbank ise iddiaları reddetmektedir. Dava, Biden’in görevi devralmasından iki ay sonra Mart ayında mahkemede görülmeye başlanacaktır. 

Solda başkanlık seçimlerini kaybeden Donald Trump, sağda ise Zarrab’ı tutukladıktan sonra Türkiye’de milli kahraman haline gelen savcı Preet Bharara

ÇN: Birleşik Devletler Başkanı Donald Trump, 2017 Nisan ayında da önceden görevde kalmasını rica ettiği Savcı Preet Bharara’yı görevden almıştır. Preet Bharara, Mart 2016’da İran asıllı Türk iş insanı Reza Zarrab’ı tutuklamasının ardından Türkiye’de milli kahraman haline gelen bir savcıdır.

‘‘Bu Macron denilen zatın Müslümanlarla derdi nedir? Macron’un zihinsel noktada bir tedaviye ihtiyacı var. İnanç özgürlüğünden anlamayan ve kendi ülkesinde yaşayan milyonlarca farklı inanç mensubu insanlara bu şekilde davranan bir devlet başkanına başka ne denilebilir. Öncelikle bir akli noktada kontrol.’’ Recep Tayyip Erdoğan.

Bu arada Avrupa Birliği liderleri de Aralık ayında Fransa tarafından güçlü bir şekilde desteklenen Yunanistan ve Kıbrıs’ın çağrısıyla, Doğu Akdeniz’de kendisine ait olduğunu iddia ettiği sularda enerji arama çalışmaları nedeniyle Türkiye’ye uygulanacak yaptırımları görüşecektir.

ÇN: Belçika’nın Brüksel kentinde yapılan AB Liderler Zirvesinde; Türkiye ile karşılıklı çıkar ve işbirliğine dayalı ilişkilerin geliştirilmesinde stratejik çıkarlar söz konusu olduğu ifade edilerek Türkiye’ye ekonomik yaptırım kararı çıkmamıştır. AB Liderleri Zirvesinde alınan kararla Konsey’den en geç 09 Mart 2021 tarihine kadar “Türkiye’nin Doğu Akdeniz’de yetkisiz bir şekilde gerçekleştirdiği sondaj faaliyetleri nedeniyle yeni kısıtlayıcı önlemlerle ilgili ek listeler hazırlaması” talep edilmiştir.

Yunanistan Başbakanı Kyriakos Mitsotakis, 11 Kasım 2020 tarihinde Erdoğan’ı eleştirenlerden biri olan Mısır Devlet Başkanı Abdel Fattah El-Sisi ile görüşmesinin ardından yaptığı açıklamada; ‘‘Başkan Biden’in, çok iyi bildiği ve onlarca yıldır takip ettiği hassas bölgemizde kollektif güvenliği yeniden tesis etmek için katkı sağlayacağına eminim’’ ifadelerine yer vermiştir.

Solda klibinde muz yerken görülen dans sanatçısı Shyma, sağda ise darbeci eski general, şimdilerin Mısır Devlet Başkanı Abdel Fattah el-Sisi.

ÇN: Mısır Devlet Başkanı Abdel Fattah el-Sisi, kısmen de olsa, halkın İslamcı Mohamed Morsi’nin kişisel ve kamusal özgürlükleri ortadan kaldıracağı korkusunu istismar ederek, 2013 yılında askeri bir darbeyle iktidara gelmiştir. Teröristlerle baş edemeyen Sisi’nin ülkesinde, Mısırlı kadın pop şarkıcısı Shyma, şarkısı için çektiği bir klipte, üzerinde ‘‘Dersimiz #69’’ yazılı bir kara tahta önünde muz, elma ve pasta yerken cinsel nitelikte bazı hareketler yaptığı için iki yıl hapis cezasına çarptırılmıştır.

Türk yetkililer ise, Türkiye’nin başarısız askeri darbe girişimini yönetmekle suçladığı ‘‘inanç lideri’’ sürgündeki imam Fetullah Gülen meselesi başta olmak üzere Donald Trump’tan çok az fayda sağladığını ifade etmektedirler. Ve Erdoğan’a sağlanan Beyaz Ev korumasının azaldığına yönelik işaretler şimdiden görülmeye başlamıştır.

Birleşik Devletler Dışişleri Bakanı Mike Pompeo, Erdoğan’ı şiddetle eleştirenlerden biri olan Emmanuel Macron ile Paris kentinde bir araya geldiği görüşmenin ardından yaptığı açıklamada Birleşik Devletler ve Avrupa Birliği’ne Türkiye’nin bölgedeki ‘‘saldırgan’’ eylemlerine karşı birlikte hareket etmeleri çağrısında bulunmuştur. Fransa sonrası Türkiye’ye de uğrayan Pompeo, Erdoğan ile görüşmek için Ankara’ya gitmemiştir.

Türk yetkililer, seçim kampanyası esnasında ABD özel kuvvetler unsurlarının kalmasını destekleyen Biden açısından en önemli potansiyel problemin Suriye olacağını ifade etmektedir. Donald Trump 2019 yılında bazı birlikleri geri çekerek, Türk birliklerinin sınır bölgelerini terörist olarak nitelendirdiği, fakat İslami Devlet terör örgütüne karşı yürütülen savaşta ABD’nin müttefiki olan Kürt savaşçılardan temizlemesinin önünü açmıştır.

Türkiye ile Birleşik Devletlerarasındaki anlaşmazlıklar için açık bir çözüm bulunmamaktadır ve aslında istiyor olsa da Erdoğan’ın uzlaşma yönünde atabileceği adımlar da sınırlı olabilir. Türkiye’yi yöneten AKP’nin iktidardaki yerini sürdürmesi, Birleşik Devletlere verilecek bütün tavizlere muhtemelen karşı çıkacak olan milliyetçi MHP’ye bağlıdır.

Solda; eski Pentagon görevlisi, Türkiye düşmanı ve askeri darbe falcısı Michael Rubin’e göre Türkiye’nin en karizmatik liderlerinden bir tanesi olan MHP lideri Devlet Bahçeli, sağda ise hortumundan tutmadığı cumhuriyetçi fil ve binmek için sıra beklemediği demokratik eşek görülmektedir.

Milliyetçi Hareket Partisi lideri Devlet Bahçeli partisinin grup toplantısında yaptığı bir konuşmasında; ‘‘Biz ne Biden şakşakçısıyız ne Trump sevdalısıyız, ne filin hortumundan tutuyoruz ne de eşeğe binmek için sıra bekliyoruz, hamdolsun Türk oğlu Türk olarak cihanı kavrıyoruz’’ ifadelerini kullanmıştır.

Partisinin TBMM’deki grup toplantısında konuşan Bahçeli; ‘‘Başkanlığa seçilen Biden’in, Türkiye’yi meşgul eden çetrefilli konularda takip edeceği politikaların müttefiklik hukukuyla ne kadar bağdaşacağını, güven temeli aşınan iki ülke arasındaki ilişkileri koltuğuna oturur oturmaz nasıl ele alacağını zaman gösterecektir. Yine de temkinli, tedbirli, tedarikli ve kuşkulu bir bekleyişin içinde olduğumuzu herkesin bilmesinde yarar vardır. Çünkü Biden’in geçmişteki sözleri, temasları, çelişkileri, gelgitleri, mesafeli tutumu, Türkiye’ye şaşı ve soğuk bakışı iyimserliğimizin önüne set çekmekte, baraj oluşturmaktadır.’’ ifadelerine de yer vermiştir.

Çevirenin Notları: Yazı aslına sadık kalınarak çevrilmiştir ve yazarlar Marc Champion ve Nick Wadhams’ın görüşlerini yansıtmaktadır. Yazının çevrilerek paylaşılması, içeriği ve ileri sürülen iddiaları Sun Savunma Net sitesi ve çevirenin paylaştığı anlamına gelmemektedir.

Orijinal metne aşağıdaki link üzerinden erişebilirsiniz.

https://theprint.in/world/turkeys-erdogan-gets-ready-for-rocky-4-years-of-joe-biden/551486/