Çin Aşısı Hakkında İnanılmaz İddialar

The Washington Post gazetesinde yer alan bir haberde; korana virüs aşı çalışmalarında sona yaklaşan SinoVac Biotech firmasının hakkında geçmişteki rüşvet iddialarına yer verilmiştir.

     

Yazar: Eva Dou, The Washington Post, 04 Aralık 2020

                    Çeviren: Ercan Caner, Sun Savunma Net, 08 Aralık 2020

SinoVac Biotech Ltd Firması Başkanı ve İcra Kurulu Üyesi (CEO) Yin Weidong

Gazetenin iddialarına göre Çin SinoVac Biotech firması ürünlerini pazarlama konusunda oldukça yetenekli bir firmadır. Firma; SARS aşısının klinik denemelerine ilk kez 2003 yılında başlamış ve tüketicilere domuz gribi aşısını da ilk kez 2009 yılında sunmuştur.

Mahkeme kayıtlarının gösterdiğine göre de firmanın icra kurulu başkanı (CEO-Chief Executive Officer) o zamanlar aşıların onaylanması maksadıyla Çin’in ilaç düzenleyici yetkililerine rüşvet vermektedir.

SinoVac Biotech firması şimdi de geliştirdiğini iddia ettiği korona virüs aşısını, Türkiye, Brezilya ve Endonezya gibi gelişmekte olan ülkelere pazarlamaya çalışmaktadır. Çin ilaç endüstrisi uzun zamandır rüşvet ve şeffaflığın çok zayıf olmasıyla öne çıkarken tek bir ilaç satıcısının dünyanın geri kalanı açısından bu kadar konuşulması oldukça nadir bir olaydır.

SinoVac Biotech, klinik test aşamalarında Moderna ve Pfizer-BioNTech firmaları ile aynı aşamada olan,  Çin’in korona virüs aşı çalışmalarında önde gelen iki firmasından bir tanesidir. SinoVac Biotech tarafından geliştirilen aşı ülke içinde ikinci konumdadır, ilk sırada devlet tarafından işletilen Sinopharm firmasının geliştirdiği ve bir acil durum planı kapsamında yaygın olarak kullanılmakta olan aşı yer almaktadır. Başka bir Çin aşısı da CanSino ve bir askeri araştırma enstitüsü tarafından geliştirilen ve Çin ordusu tarafından acil durum kapsamında kullanılması onaylanan aşıdır.

Kaynak: CGTN

SinoVac Biotech’in CoronaVac adlı aşısı kendine sadece bazı gelişmekte olan ülke pazarlarında yer bulabilir. Latin Amerika ve Güneydoğu Asya’nın en kalabalık ülkeleri olan Brezilya ve Endonezya yetkilileri önümüzdeki haftalarda CoronaVac aşısının onaylanabileceğini ifade etmektedirler. Brezilya’da São Paulo Valisi João Doria, CoronaVac aşısının ülkede bugüne kadar test edilen en güvenli aşı olduğunu açıklamıştır.

SinoVac Biotech firması bugüne kadar aşının etkinlik verilerini açıklamadığından aşının, uygulananları Moderna ve Pfizer tarafından geliştirilen ve başlangıç analizlerine göre %90’ın üzerinde koruma sağlayan aşılar gibi koruma sağlayıp sağlamayacağı henüz bilinmemektedir.

SinoVac Biotech firması CEO’nun karıştığı rüşvet iddialarını doğrulamakta, fakat soruşturma aşamasında savcılarla işbirliği yaptığından firmanın herhangi bir cezaya çarptırılmadığını ifade etmektedir. Firmanın icra kurulu başkanı verdiği ifadede bir düzenleyici yetkili tarafından talep edilen para taleplerini geri çevirmesinin mümkün olmadığını söylemiştir.

SinoVac Biotech firması bugüne kadar hiçbir güvenlik skandalına karışmamıştır ve rüşvetle onaylanan aşıların hatalı olduklarına dair hiçbir kanıt bulunmamaktadır. Fakat bazı medikal uzmanlar, firmanın geçmiş ahlak kayıtları göz önüne alındığında SinoVac Biotech tarafından geliştirilen CoronaVac aşısının daha ayrıntılı incelenmesinin gerektiğini ifade etmektedirler.

Beijing kentinde bulunan SinoVac aşı fabrikasında COVID-19 için üretilen aşı şişelerine bakan ziyaretçi ve çalışanlar, 24 Eylül 2020. Kaynak: AP/Ng Han Guan.

New York Üniversitesi Langone Medikal Merkezi’nden Arthur Caplan; firmanın bir rüşvet geçmişine sahip olduğu gerçeğinin, henüz hakkındaki veriler yayınlanmamış ve hakem tarafından incelenmemiş aşısı hakkında büyük şüpheler oluşturduğunu ifade etmektedir.

SinoVac Biotech firmasının rüşvet geçmişi NASDAQ Borsası yatırımcıları arasında endişelere neden olsa da sadece geçtiğimiz birkaç ay içinde küresel bağlamda kayıtlara geçmiştir. Hükümetler, salgının sürmesi durumunda ölü sayısının artacağı kaçınılmaz olduğundan, SinoVac Biotech gibi firmaların geliştirdiği aşıların risklerini tartmaktadır.

The Washington Post tarafından dava ifadeleri ve kamu kayıtlarında yapılan bir inceleme; SinoVac Biotech firmasının Çin aşı endüstrisinde ilk sıralara yükselmesinde Beijing’in öncelikli projeleri ve aşıyla ilgili düzenleme ve satışlarda yardımcı olan yetkililere verilen rüşvetlerin payı bulunmaktadır. Geçmişteki davalarla ilgili birçok ayrıntı, kısmen Çin’in sansür uygulanan medyasından kaynaklanan nedenlerle açıklanmamıştır.

SinoVac Biotech firması tarafından üretilen CoronaVac aşıları Brezilya’ya ulaşmıştır. Kaynak: euronews.

2016 yılındaki bir davada firmanın kurucusu ve icra kurulu başkanı Yin Weidong, 2002-2011 yılları arasında aşıları denetleyen bir yetkiliye 83,000 ABD dolarından fazla rüşvet verdiğini kabul etmiştir. Yin Hongzhang ve karısı SinoVac aşı sertifikasyon işlemlerini rüşvet karşılığında hızlandırdıklarını itiraf etmiştir.

Bu yıllar, 2001 yılında kurulan ve Beijing yönetimi tarafından SARS, kuş gribi ve domuz gribi aşılarının geliştirilmesi için seçilen SinoVac Biotech firmasının patlama yaptığı yıllara denk gelmektedir.

SinoVac firması CEO’su ile aynı soyadını taşıyan, fakat aralarında herhangi bir akrabalık bağı olmayan Yin Hongzhang, SinoVac ve diğer yedi firmadan rüşvet aldığı için 2017 yılında 10 yıl hapis cezasına çarptırılmıştır. Şimdi 56 yaşında olan icra kurulu başkanı Yin Weidong herhangi bir ceza almamıştır ve şirketin korona virüs aşı kampanyasını yönetmeye devam etmektedir.

Bu olay SinoVac Biotech firmasının karıştığı tek olay değildir. Ülkenin beş eyaletinde en az 20 hükümet yetkilisi ve hastane yöneticisi 2008-2016 yılları arasında firma çalışanlarından rüşvet aldıklarını kabul etmiştir. SinoVac, rüşvet iddialarıyla ilgili 2017 yılında bir iç soruşturma başlattığını açıklamış,  fakat bugüne kadar soruşturmanın sonuçlarıyla ilgili ayrıntıları paylaşmamıştır.

Nisan ayında yayınlanan son yıllık raporunda firma, Yin Weidong’un herhangi bir suç veya uygunsuz davranışla suçlanmadığını ve tanık sıfatıyla savcılıkla işbirliği yaptığını açıklamıştır. Bilindiği kadarıyla Çinli yetkililer Bay Yin aleyhine herhangi bir yasal işlem ve hükümet soruşturması başlatmamıştır. Firmanın son yıllık raporunda rüşvet ve yolsuzluk politikalarına sıkı sıkıya bağlı kalındığı, fakat bu politikaların tam olarak etkili olamayabileceği ifade edilmiştir.

Çin Devlet Başkanı Xi Jinping’in 2012 yılında geniş kapsamlı bir kampanya başlattığı yolsuzluk olayları Çin ilaç endüstrisinde azalsa da sürmektedir. Aşıyla ilgili terslikler son yıllarda görülmeye devam etmektedir. 2018 yılında SinoVac Biotech firmasının büyük rakiplerinden Sinopharm firması, kalite standartlarının altında olması nedeniyle 400,000 adet difteri, tetanos ve boğmaca aşısını piyasadan geri çekmek zorunda kalmıştır.

Beijing kentinde 2016 yılında görülen bir davada; Çin Yiyecek ve İlaç İdaresi eski direktör yardımcısı Yin Hongzhang, SinoVac Biotech firma CEO’su Yin Weidong’un, firmanın geliştirdiği Hepatit-A, SARS, kuş gribi, şap hastalığı ve domuz gribi aşılarının onaylanması için, ona dokuz yıl boyunca rüşvet verdiğini itiraf etmiştir. Hongzhang aldığı rüşvetler karşılığında, SinoVac Biotech tarafından geliştirilen aşıların onay süreçlerinin hızlandırılmasına yardım ettiğini kabul etmiştir. SinoVac CEO’su ise ifadesinde ilaç düzenleme otoritelerinden gelen ricaları reddetmesinin mümkün olmadığını söylemiştir.

Çin’de meydana gelen ilaç yolsuzluklarını inceleyen İngiliz araştırmacı Peter Humprey, CEO’sunun rüşvet olaylarını kabullenmesine karşın SinoVac Biotech firmasının 2017 yılında gerçekleşen olaylardan yara almadan kurtulmasının biraz garip olduğunu ifade etmektedir. Humprey geçmişte Çin’in sadece rüşvet alan tarafı cezalandırdığını, fakat bu durumun 2014 yılında GlaxoSmithKline (GSK) şirketinin dâhil olduğu bir davada değiştiğini ve GSK’nin doktor ve yetkililere rüşvet verme suçundan 490 milyon ABD doları para cezasına çarptırıldığını ifade etmektedir.

 Okulda en çok soru soran öğrenci olduğunu ifade eden Yin Weidong, Çin topraklarında Hepatit-A virüsünü izole etmeyi başaran ilk insan olmuştur. SARS ülkede yayılırken yetkilileri arayan Weidong, bir aşı geliştirilmesinde gönüllü olduğunu ifade etmiş ve günler sonra Çin Bilim ve Teknoloji Bakanlığı, Weidong’u para ve araştırmacı desteği sağladığı hızlı (fast-track) SARS aşısı geliştirme ulusal projesinin başına getirmiştir.

SARS aşı projesi suya düşse de SinoVac ekibine korona virüs için bir aşı geliştirilmesinde çok önemli bir deneyim kazandırmıştır. Firmanın bu yılki planına göre; henüz testler tamamlanmamış olmasına karşın, SARS aşı üretimine başlanması planlanmıştır. Firma ayrıca; kuş gribi ve domuz gribi aşılarının geliştirilmesinde de hükümetten destek almıştır.

SARS ülkeyi vurduğunda SinoVac Biotech firma CEO’su Yin Weidong bir yıldır ilaç düzenleme yetkilisi Yin Hongzhang’a rüşvet vermektedir. Mahkemede verdiği ifadede Yin Hongzhang, 2002 yılında CEO’ya bir araba almak istediğini söylediğini, onun da kendisine 15,200 ABD doları nakit para verdiğini ifade etmiştir.

Aynı yıl içinde SinoVac’ın en iyi ilk ürünü olan Hepatit-A aşısı satış için onaylanmıştır. Hongzhang’ın karısının mahkeme ifadesine göre; birkaç yıl sonra, 2006 yılında SinoVac Biotech CEO’su Yin Weidong, yeni apartmanlarına mobilya almaları için Yin Hongzhang ve karısına 7,600 ABD doları rüşvet vermiştir. CEO bir ifadesinde de aylar sonra yeni evlerini ziyarete gittiğinde Hongzhang çiftine 15,200 ABD doları nakit para verdiğini itiraf etmiştir.

İki Yin arasındaki para trafiğinin sürdüğü bu yıllarda SinoVac Biotech firması ürettiği grip, kuş gribi ve domuz gribi aşılarının Çin topraklarında satılması onaylarını almıştır. Meksika’da domuz gribinin ortaya çıkmasından sadece altı ay sonra SinoVac Biotech imali aşının Çin’de satış izni alınmıştır. Yin Hongzhang, mahkemede verdiği ifadeye göre 2011 yılında Yin Weidong’tan villa almak üzere 45,600 ABD doları borç para talep etmiştir. Yin Weidong da mahkemede tanık olarak verdiği ifadesinde parayı bir aracı vasıtası ile teslim ettiğini söylemiştir.

Klinik deneylerine Brezilya, Türkiye ve Endonezya’dan 24 bini aşkın kişinin katıldığı CoronaVac aşısı.

Mahkemede sadece ‘‘Guo’’ soyadı ile nitelendirilen Yin Hongzhang’ın karısı, duruşma esnasında borç olarak istedikleri parayı bir otel lobisinde teslim aldıklarını ve geri ödemek gibi bir niyetlerinin hiç olmadığını ifade etmiştir.

Daha alt seviyelerde de en az 20 yetkili ve hastane çalışanı Çin mahkemelerinde görülen davalarda, 2015-2018 yılları arasında SinoVac Biotech firması çalışanlarından rüşvet aldıklarını itiraf etmiştir.

SinoVac Biotech satış sorumlusu ‘‘Yang’’ soyadlı bir personel, 2017 yılında Guangdong eyaletinde görülen bir davada aşı endüstrisindeki görevlilere, kendi ürettikleri aşıları kullanmaları için genellikle bir miktar komisyon verdiklerini itiraf etmiştir.

Yang mahkemeye verdiği ifadede bir hastane çalışanına; 2011-2015 yılları arasında 5,351 doz SinoVac Hepatit-A aşısı almaları nedeniyle, daima kapalı zarflar içinde, bir ödül olarak toplam 2,441 ABD doları rüşvet verdiğini kabul etmiştir.

Medikal ahlak profesörü Caplan, SinoVac Biotech firmasının rüşvet geçmişinin bazı potansiyel müşterileri firmanın ürünlerini satın almaktan vazgeçirebileceğini ifade etmektedir. Fakat bazı ülkeler, bütün bunlara rağmen, özellikle Pfizer-BioNTech ve Moderna tarafından geliştirilen aşılarla kıyaslandığında oda sıcaklığına yakın ortamda depolanabildiğinden yine de SinoVac Biotech firması tarafından geliştirilen CoronaVac aşısını tedarik etmeyi sürdürecektir. Aslında bazı ülkelerin başka seçenekleri de olmayabilir.

Profesör Caplan, salgının hüküm sürdüğü ve ortada başka seçeneğin olmadığı bir ortamda, ülkelerin alabildiklerini tedarik etme eğiliminde olacaklarını ifade etmektedir.

Çevirenin Notları: Yazı aslına sadık kalınarak çevrilmiştir. Orijinal metne aşağıdaki link üzerinden erişebilirsiniz.

https://www.washingtonpost.com/world/asia_pacific/coronavirus-vaccine-china-bribery-SinoVac/2020/12/04/7c09ae68-28c6-11eb-9c21-3cc501d0981f_story.html