Alaska Helikopter Kazası

Pilot Otorotasyon Eğitimi mi Yapıyordu?

Yazar: Frank Wolfe | ROTOR&WING INTERNATIONAL | 15 Ekim 2018

Çeviren: Ercan Caner | Sun Savunma Net | 23 Ekim 2018

Airbus Helicopters AS350-B3e modeli helikopterin enkazı. Lituya Bay. Foto: NTSB.

Kazadan kurtulanlardan birinin yaptığı açıklamalara göre 28 Eylül 2018 günü Alaska’da meydana gelen AS350 helikopter kazasının nedeni helikopterin sahibinin/pilotunun ölümcül kaza öncesinde otorotasyon eğitimi yapması olabilir. 42 yaşındaki pilot Josh Pepperd, 53 yaşındaki ikinci pilot David King ve pilotun 11 yaşındaki oğlu Andrew Pepperd kazada hayatlarını kaybetmiştir. Pilotun 14 yaşındaki diğer oğlu Aiden Pepperd ise helikopter kazasından sağ kurtulmayı başarmıştır.

NTSB (National Transportation Safety Board) tarafından geçen hafta yayınlanan ilk kaza-kırım raporuna göre; kazayla sonuçlanan uçuşta, helikopter Juneau’dan kalkmış ve batıya doğru dağların üzerinden yer seviyesinden 3.000 – 4.000 feet yükseklikte geçtikten sonra kuzeye yönelmiş ve sahil boyunca yer seviyesinden 500 – 700 feet irtifada uçmuştur. Kazadan sağ kurtulan pilotun oğlu ile yapılan görüşmede kazazede, pilotun gaz kolunu kıstığını ifade etmiştir. Hayatta kalmayı başaran yolcu ayrıca pilotun kollektifi bastırmadığını ve helikopterin yaklaşık olarak 500 feet (152 metre) irtifadan serbest düşüşe geçtiğini de sözlerine eklemiştir. Yolcunun ifadesine göre pilot yerden yaklaşık olarak 30 feet yükseklikte gaz kolunu yeniden açmıştır.

Kazada hayatını kaybeden pilotun yakınları uçuşun maksadının helikopteri Texas, Grand Prairie’de bulunan Airbus Helicopters fabrikasından Anchorage’ye götürmek olduğunu ifade etmişlerdir. Helikopter fabrikadan yeni çıkan bir helikopterdir. Aile üyeleri pilotun uçuş planının; sol koltukta oturan ikinci pilotu Wasilla’da bıraktıktan sonra Anchorage’ye devam etmek olduğunu dile getirmiştir.

Otorotasyon ve güçlü kurtarma helikopter pilotları tarafından çok iyi bilinen iki terimdir. Helikopterlerde; motor durduğunda, yani motor dönüsü ana rotor dönüsünden daha az olduğunda devreye giren bir serbest bırakma düzeneği bulunmaktadır. Serbest bırakma düzeneği devreye girdiğinde, motor ve transmisyon ana rotor pervanelerinden ayrıldığından, yavaşlatma etkileri ortadan kalkar ve helikopterin ana rotor ve kuyruk rotor pervaneleri, nisbi rüzgarın etkisiyle dönmeye devam ederler. Buna İngilizce ‘‘Auto Rotation’’ terimlerinden esinlenilerek ‘‘Otorotasyon’’ adı verilmektedir. Helikopterlerdeki otorotasyonu, yokuş aşağı giderken boş vitese alınmış bir aracın durumuna benzetebilirsiniz. Araç boşta olduğundan motor ve vites kutusunun frenleme/yavaşlatıcı etkileri ortadan kalktığından araç yokuş aşağı hızla inmektedir.

Özellikle tek motorlu helikopterlerde, otorotasyon teknikleri uçuş hayatının ilk safhalarından itibaren helikopter pilotlarına öğretilmektedir. Helikopteri emniyetli yükseklik-hız limitleri arasında tutabilmek için, otorotasyon eğitimine yerden belirli bir irtifada başlanması uçuş emniyeti açısından önemlidir. Gaz kolu kısıldığında, motor dönüsü ana rotor dönüsünden daha az olacağından serbest bırakma sistemi devreye girer ve motor ile transmisyonun, ana ve kuyruk rotor pallerini (pervanelerini) frenleyici/yavaşlatıcı etkisi devre dışı bırakılmış olur.

Gaz kısıldıktan sonra yapılması gereken ilk iş kollektif kumandanın tam aşağı bastırılmasıdır. Kollektif kumanda, helikopterin dikey düzlemde aşağı-yukarı hareket etmesini sağlamak üzere ana rotor pervanelerinin açısını ayarlayan kumandadır. Kollektif kumandanın derhâl tam aşağı bastırılmasının nedeni; havanın sürtünme etkisinin oluşturduğu frenleyici/yavaşlatıcı etkilerden kurtularak ana rotor pervanelerinin yavaşlamasını engellemektir. Kollektif kumanda tam olarak aşağı bastırıldığında pervaneler yer düzlemine paralel hale gelir ve nisbi rüzgarın (helikopter aşağı doğru inerken pervanelerine aşağıdan yukarı doğru çarpan rüzgar) etkisiyle helikopterin ana ve kuyruk rotor pervaneleri motor çalışıyormuşçasına dönmeye devam eder.

Normal güçlü uçuş ve otorotasyon esnasında hava aracına çarpan hava akımları.

Yokuş aşağı giden aracın durumuna geri dönersek; aracın hızı, sürücü tarafından kontrol edilmediğinde ve fren kullanılmayarak aşırı hıza müsaade edildiğinde nasıl araç ve içindekiler tehlikeli bir duruma girerse, otorotasyon esnasında da ana rotor dönüsü normal çalışma limitleri içinde tutulmadığında, pervanelerin dönüsü aşırı artarak gövdeden ayrılmasına dahi neden olabilir. Pilot otorotasyon süzülüşü esnasında ana rotor dönüsünü göstergeden takip eder ve aşırı artma eğilimi gösterdiğinde, yukarı doğru hafif kollektif tatbikleriyle havanın sağladığı sürtünme etkisinden faydalanarak dönü devrini limitler içinde tutar.

Gerçek motor arızasında ve/veya pilot bilerek gazı kısarak otorotasyona girdiğinde, kollektif kumanda derhal aşağı bastırılmaz ise havanın sürtünmeden kaynaklanan frenleyici/yavaşlatıcı etkisiyle ana ve kuyruk rotor pervanelerinin dönü devri azalır ve helikopter taş gibi yere düşer. Özetlemek gerekirse; gerçek motor arızasında ve/veya otorotasyon eğitimi esnasında pilotun ilk yapması gereken iş kollektifi tam aşağı bastırmak ve yere yaklaşma esnasında da ana rotor pervanelerinin dönüsünü limitler içinde muhafaza etmektir. Dönü aşırı olursa pervanelerin gövdeden ayrılma, yavaş olursa da helikopterin taş gibi yere düşme riski vardır.

Gerçek motor arızası ve/veya otorotasyon eğitimleri esnasında şartlar uygunsa (zemin, pilotun deneyimi, gros ağırlık, helikopterin yükseklik-hız diyagramında olması, rüzgar durumu vb. gibi) ve pilot uygun kumanda tekniklerini kullanır ise helikopter motor çalışıyormuşçasına yere kadar inişini emniyetli bir şekilde gerçekleştirir.

Tipik bir helikopter kollektif kumandası ve bazı sistemler.

Güçlü kurtarma ise sadece otorotasyon eğitimleri esnasında uygulanan bir manevradır. Helikopter pilotlarına ilk uçuş eğitimleri esnasında verilen bir eğitimdir. Otorotasyona girildiğinde öğretmen pilot, emniyetli iniş için gerekli olan bütün parametreleri sürekli olarak değerlendirir. Öğretmen pilot yer yaklaştığında; yere kadar iniş veya güçlü kurtarma manevrasına karar verir. Yere kadar yaklaşma için bütün şartlar uygun değilse öğretmen pilotun ‘‘Güçlü Kurtar’’ komutuyla otorotasyona girmek maksadıyla kısılan gaz kolu yavaşça açılır, helikopter kontrollü bir şekilde yeniden güçlü uçuşa geçirilir. Güçlü kurtarma manevrasının tamamlandığı anda helikopter tiplerine göre farklılık gösterse de genellikle yerden olan yükseklik yaklaşık olarak 2-5 feet arasındadır.

Deneyimli bir pilotun, uçuş hayatının çeşitli safhalarında, bütün şartlar uygun olduğunda,  pratik yapmak maksadıyla bilerek gazı kısarak otorotasyona girmesi ve yere yaklaşmanın son safhasında da yere kadar yaklaşma veya güçlü kurtarma manevrasından bir tanesini uygulaması normaldir. Fakat helikopter pilotlarının çoğu, yere kadar yaklaşma yerine, manevrayı güçlü kurtarma ile bitirmeyi tercih ederler. Bunun nedeni de okuyucuların kolayca anlayabileceği gibi güçsüz inişin riskli olmasıdır. Güçsüz iniş esnasında yapılabilecek herhangi bir hata, can ve mal kayıplarına neden olabilir.

Airbus Helicopters AS350 B3e. Foto: Helicopter Investor

Tıpkı Alaska’da meydana gelen kaza-kırımda olduğu gibi. NTSB tarafından ilk kaza raporu yayınlandığından henüz bir şeyler söylemek için çok erken olmasına rağmen, kazadan kurtulan yolculardan bir tanesinin ifadesine göre pilot, hiç de uygun olmayan şartlarda otorotasyon eğitimi yapmayı ve manevrasını güçlü kurtarma ile bitirmeyi planlamış gibi görünmektedir.

Yolcunun ifadesine göre gazı kısma sonrasında kollektifin bastırılmaması, ana rotor pervanelerinin dönü adedinin hızla düşmesine, yerden 30 feet yükseklikte açılan gaz kolu da helikopteri yeniden güçlü uçuşa döndürmeye yetmemiş ve helikopter sertçe yere vurmuş olabilir.

Yokuş aşağı hızla giden vitesi boşta bir araç aşırı hızlandığında frene basarak ve vitesi tekrar devreye sokarak onu yavaşlatabilir ve durdurabilirsiniz, fakat otorotasyona giren bir helikopterde gerekli uçuş manevralarını uygun zamanda yapmazsanız yere kadar emniyetli inişi gerçekleştiremeyebilirsiniz.

Airbus yetkilileri ROTOR&WING dergisine yaptıkları açıklamada trajik olaydan etkilenen herkes gibi çok üzgün olduklarını ifade etmiş ve halen sürmekte olan soruşturmayla ilgili ilave yorum yapamayacaklarını belirtmişlerdir.

Kurtarma ekipleri kazadan iki gün sonra enkaza ulaşmalarına rağmen 14 yaşındaki Aiden Pepperd’i kurtarmayı başarmışlardır.

Kazayla ilgili haberin orijinaline aşağıdaki link üzerinden erişebilirsiniz.

Bütün uçuculara emniyetli uçuşlar dilerim…

https://www.rotorandwing.com/2018/10/15/pilot-alaska-airbus-crash-may-practicing-autorotation/