MOTOR SICH JSC Firması

MOTOR SICH JSC Firması, hava aracı gaz türbinli motorları, endüstriyel gaz türbinli sürücü sistemleri ve gaz türbinli güç jeneratörlerinin tasarım, üretim ve satış sonrası desteğinde uzmanlaşmış bir şirkettir. Şirket günümüzde Ukrayna helikopter endüstrisinde aktif bir rol oynamaktadır. Üretilen hava aracı motorlarının kalite ve güvenilirliği dünyada 100’den fazla ülkedeki kullanıcılar tarafından teyit edilmiştir.

Ercan Caner, Sun Savunma Net, 27 Nisan 2021

Firmanın başarı ölçütlerinden bir tanesi de uluslararası hava gösterilerine katılmak ve ürettiği çeşitli ürünleri gururla sergilemektir. MOTOR SICH Firması tarafından üretilen yeni motorlar ve şirket portföyündeki diğer ürünler; başta Kazakistan, Birleşik Arap Emirlikleri (BAE), Fransa, Almanya, Büyük Britanya, Hindistan ve Çin olmak üzere birçok ülkede sergilenmektedir.

Şirketin hâlihazırda yolcu ve kargo uçakları için geliştirdiği ve seri üretimle imal ettiği turboprop ve propfan motorların güç kapasiteleri 400 ile 14.000 beygir gücü (hp-horse power) arasında değişmektedir. Bu türler arasında en mükemmel motor D-27 turbopropfan motorudur. MOTOR SICH Firması bunun yanı, dünyanın en büyük yük taşıma kapasiteli An-124 Ruslan ve An-225 Mriya kargo uçakları için de 1500 ile 23.400 kgf  (kilogram-force: kilogramkuvvet)itki kapasiteli D-18T modeli turbofan motorunu da üretmektedir.

Bu arada, An-148 modeli yolcu uçağında kullanılan D-436-148 modeli motordan da bahsetmek gerekmektedir. Bu motor; ICAO (International Civil Aviation Organisation- Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü) gereksinimlerini karşılamaktadır ve sınıfındaki benzer motorlar kadar iyidir. 2013 yılı ortasından itibaren 100 yolcu kapasiteli An-158 (An-148 modeli uçağın yeni modeli) modeli yolcu uçağı Küba Cumhuriyeti tarafından kullanılmaktadır.

IVCHENKO-PROGRESS Devlet Teşebbüsü ve MOTOR SICH JSC Firması, 16-18 ton taşıma kapasiteli An-178 kargo uçağı için D-436-148FM model motoru geliştirme üzerinde çalışmaktadır. An-178 modeli kargo uçağının emektar An-12 modeli kargo uçaklarının yerini alması beklenmektedir. D-436-148 modeli motorun yeni modeli olan D-436-148FM modeli motor; daha etkin motor birimleri kullanılarak kalkış itkisi 7.900 kgf’e ulaşan ve ihtiyaç halinde itkisi ise 8.790 kgf’e kadar çıkan bir motordur.

AI-28 modeli motor, AN-178 modeli uçaklarda kullanılmak üzere tasarlanmıştır. Kaynak: Ivchenko-Progress.

MOTOR SICH JSC firması halen IVCHENKO-PROGRESS Devlet İşletmesi ile 8-10 ton itki kapasiteli yeni nesil AI-28 motorlarının geliştirilmesi üzerinde birlikte çalışmaktadır. Bu motor tamamen MOTOR SICH JSC firmasının kendi araştırma geliştirme potansiyeli ve ileri teknoloji imkân ve kabiliyetleri kullanılarak geliştirilmektedir. Geliştirilmekte olan bu motor, dişli fan sürücüsü uygulaması sayesinde ultra yüksek bir baypas oranına sahip olacaktır.

MOTOR SICH JSC firması yine IVCHENKO-PROGRESS Devlet İşletmesi ile AI-222 motor ailesinin geliştirilmesi ve seri üretiminde işbirliği yapmaktadır. Bu motorlar 2500-3000 kgf azami itki sağlayabilmekte ve artyakıcı (after burner) takılması sonrasında ise azami itki 5.000 kgf seviyesine kadar çıkmaktadır.

Motorun artyakıcı olmayan AI-222K-25 ve artyakıcı kullanılan AI-322F modellerinin, Çin Halk Cumhuriyeti merkezli Hongdu Aviation Industrial Corporation (HAIC) firması tarafından üretilen; çift motorlu ses hızının altındaki L-15A eğitim uçakları ve sesten hızlı L-15B eğitim uçaklarında kullanılması planlanmaktadır. AI-322F modeli motoru, Ukrayna’da tasarlanan ve geliştirilen ilk artyakıcı kullanılan motordur.

MOTOR SICH JSC firması helikopter motorlarının üretiminde dünyanın önde gelen üreticileri arasında yer almaktadır. Firma kurulduğu günden beri 30.000’den fazla TV3-117/TV-3117V modeli motor üretmiştir. Firma tarafından tasarlanan bu motorların havacılık endüstrisi ve kullanıcıların ihtiyaçlarını karşılamak maksadıyla sürekli olarak geliştirilmesine devam edilmektedir.

Kamov Ka-2 modeli helikopter. Kaynak: Aviation International News

Özellikle yüksek irtifa ve dağlık araziler ile sıcak iklimin hüküm sürdüğü bölgelerde helikopterlerin performansını artırmak maksadıyla MOTOR SICH JSC firması TV3-117VMA-SBM1V modelini geliştirmiştir. Bu motorun servis ömrü 12.000 saat ve 12.000 saykıldır ve ilk yenileştirme süresi de 5.000 saat/saykıldır.

Günümüzde Kamov Ka-32 modeli helikopterler, TV3-117VMA (VMA Seri 02) modeli motorları kullanmaktadır. Bilindiği gibi Ka-32 modeli helikopterler yüksek performans gerektiren harici yük operasyonlarında sıklıkla kullanılmaktadır ve bu helikopterler servis ömürleri boyunca defalarca iniş-kalkış yapmaktadırlar.

MOTOR SICH JSC firması, bu helikopterlerin müşteri nezdinde çekiciliğini artırmak maksadıyla güç spesifikasyonları Ka-32 modeli helikoptere uygun olarak tasarlanan TV3-117VMA-SBM1V-02K modelini geliştirmiştir. Firma, bu motor için Interstate Aviation Committee (Devletler Arası Havacılık Komitesi) ve State Aviation Administration of Ukraine (Ukrayna Devlet Havacılık İdaresi) Tip Sertifikasına sahiptir.

Elektronik sayısal otomatik kontrol sistemli model olan TV3-117VMA-SBM1V Seri-1 motorları yeni döner kanatlı hava aracı projeleri için geliştirilmiştir. Yeni otomatik kontrol sistemi motor ve helikopterlerin performansını önemli ölçüde artıracaktır.

Hava veya elektrik sistem çalıştırmalı TV3-117VMA-SBM1V Seri-4 ve 4E motorları, TV3-117VMA-SBM1V motorlarının versiyonudur. Bu motorlar, performansı artırmak maksadıyla Mi-8T modeli helikopterler için geliştirilmiştir.

TV3-117VMA-SBM1V Seri-3 motoru ise Mi-8MSB-V modeli ve diğer benzer model helikopterler için tasarlanmıştır. Bu motorun güç kabiliyetleri ve hizmet şartları diğer TV3-117VMA-SBM1V motorları ile uyumludur. Bu motorun ana ayırıcı özelliği; hava çalıştırma sistemi yerine elektrikli çalıştırma sistemiyle donatılmış olmasıdır. Aralık 2017’de MOTOR SICH JSC, TV3-117VMA-SBM1V Seri-3 motorları için IAC Aviation Register No. СТ267-АМД/ОГИ-15 numaralı Ana Değişiklik Onayını almıştır.

TV3-117VMA-SBM1V Seri-4 modeli helikopter. Kaynak: WIKIMEDIA COMMONS.

TV3-117VMA-SBM1V Seri-5 ise tamamen yeni bir projedir. Bu motor IVCHENKO-PROGRESS Devlet İşletmesiyle işbirliği ile geliştirilmektedir. Bu motorun toplam beygir gücü 3.200 hp’dir ve tek motor arızasında kalkış beygir gücü; 2,5 dakikalık bir süre için toplam 2.800 hp’dir. Değiştirilen tasarımı sayesinde daha fazla güç sağlamaktadır.

MOTOR SICH JSC firması ayrıca helikopter dişli kutularının geliştirilme, tasarım, üretim ve yenileştirmesi üzerinde de çalışmaktadır. Firma; Mi-8, Mi-17 ve Mi-24 helikopterleri üzerinde bulunan, VR-8A, VR-14 ve VR-24 modeli helikopter dişli kutularının yenileştirilmesi alanında uzmanlaşmıştır.

MOTOR SICH JSC firması ve IVCHENKO-PROGRESS Devlet İşletmesi Mi-17 model helikopterlerde kalkış ağırlık kapasitesini 14 tona kadar çıkaracak olan; VR-14 dişli kutusunun yeni versiyonu olan VR-17MS modeli ana dişli kutusunu geliştirmektedir.

Ortak çalışma ile 2017 yılında Yardımcı Güç Ünitesinin (APU-Auxilary Power Unit) kapasitesi başarılı bir şekilde artırılmış ve çalıştırma irtifası 4.550 metreden 6.500 metreye yükseltilmiştir.

Yardımcı Güç Ünitesinin performansını artırmak maksadıyla MOTOR SICH JSC firması ve IVCHENKO-PROGRESS Devlet İşletmesi yeni versiyonlar geliştirmiştir. Geliştirilen yeni modellerden bir tanesi AI-9V Ser-1 modeli APU ailesidir. Bu modelin özellikleri arasında motor sıcak havasının kabin ısıtmasında kullanılması, ısıtma maksatlı kullanılırken güç azalma oranının 3 kW’a kadar düşürülmesi ve 3 ile 4,5 kW jeneratör modu gibi özellikler bulunmaktadır. APU’ya bunların yanı sıra, daha uzun süreli sürekli kullanım kabiliyeti de kazandırılmıştır.

AI-9V model APU. Kaynak: IVCHENKO-PROGRESS.

AI-9V yardımcı güç ünitesi ailesinin diğer modelleri arasında, üzerinde STG-9M modeli starter jeneratörü takılı AI-9V-1 model APU ve üzerinde THALES starter jeneratörü takılı AI-9V-1T model APU bulunmaktadır. Bu yardımcı güç ünitelerinin, temel AI-9V APU’larına göre performansları ve kullanım sahaları geliştirilmiştir. Geliştirilen APU’larda özellikle kritik irtifa yükseltilmiş ve güç etkinliği daha uzun süreleri kapsayacak şekilde artırılmıştır.

Günümüz havacılık dünyasında küçük hava araçları dünyanın her yerinde giderek çok daha popüler hale gelmektedir Bu trendi iyi analiz eden MOTOR SICH JSC firması ve IVCHENKO-PROGRESS Devlet İşletmesi güçlerini birleştirerek, işbirliği ile aktif bir şekilde, AI-450 ailesi küçük hacimli turboşaft ve turboprop motorlar geliştirmektedir.

İki kurumun ortak çabaları ile 15 Nisan 2015 tarihinde; otomatik kontrol sistem ayarlarına bağlı olarak kalkış gücü; 400 hp, 430 hp veya 465 hp olan AI-450M modeli motor sertifikasyon testlerini başarıyla geçmiştir. MOTOR SICH JSC firması bu motorlar için IAC Tip Sertifikasına sahiptir.

MOTOR SICH JSC firması ayrıca yeni nesil hava araçları için MS-500V model turboşaft motorlar da geliştirmektedir. Bu motorların kalkış beygir gücü 600 ile 1.100 hp arasında değişmektedir. Bu motorlar kalkış ağırlıkları 3,5 ton ile 6 ton arasında olan değişik tipteki helikopterler için tasarlanmıştır. Kalkış ağırlık gücü 630 hp olan MS-500V motoru ve kalkış ağırlık gücü 810 hp olan MS-500-01 modeli motorlar uçuşa elverişlilik testlerini başarıyla geçmiştir ve firma bu motorların IAC Tip Sertifikalarına sahiptir.

MOTOR SICH JSC firması bunların yanı sıra; kalkış gücü 950 ile 1050 hp arasında olan MS-500-S ailesi motorların turboprop versiyonunu da geliştirmektedir. Bu motorlar; eğitim ve yolcu taşıyan hava araçları için genel maksatlı olarak tasarlanmış ve geliştirilmiştir.

MOTOR SICH JSC firması halen yoğun bir şekilde kendi helikopter geliştirme programı üzerinde çalışmaktadır. Firmanın tesislerinde; modern talaşlı üretim, montaj atölyeleri, boya çıkarma ve uygulama bölümleri, Uçuş Test Kompleksi ve firma tarafından üretilen bütün helikopterlerin simülatör uçuş eğitimlerinin verildiği Simülatör Eğitim Merkezi bulunmaktadır.

Firmanın Uçuş Test Kompleksinde; bütün hava aracı komponentleri ve helikopter sistemlerinin yer testleri ve en uygun seviyeye getirme (optimisation) maksadıyla kullanılan çok maksatlı bir test bremzesi de bulunmaktadır.

Mi-8MSB modeli ve 12.500 kilogram taşıma kapasiteli orta sınıf çok maksatlı helikopter, MOTOR SICH JSC firmasının Helikopter Programı altında uygulanan ilk helikopter projesidir. Proje kapsamında Mi-8MSB modeli helikopter üzerine, elektriki çalıştırmalı, iki adet TV3-117VMA-SBM1V Seri-4E modeli gaz türbinli motor takılmıştır.

Mi-2MSB muharebe modeli helikopter, sağda TV3-117VMA-SBM1V Seri-4E modeli motorları ile donatılan Mi-8MSB helikopteri. Kaynak: Motor Sich

MOTOR SICH JSC firması tarafından TV3-117VMA-SBM1V Seri-4E modeli motor takılan Mi-8MSB helikopterleri birkaç dünya rekoru kırmışlardır. Bu helikopterin kırdığı rekorlar arasında; E1 sınıfı helikopterlerin çıkabildiği en yüksek irtifa olan ve Everest Tepesinden (Yükseklik: 8,848 metre) 300 metre daha yüksek olan 9.150 metre yükseklik rekoru da bulunmaktadır.

Mi-8MSB modeli helikopterleri benzerlerinden ayıran ve farklı kılan en önemli özellik bakım ve onarımlarının basit olması ve güvenilirliğidir. Helikopterin tasarım özellikleri ise üzerine birçok farklı kullanım ve görev alanlarına uygun olarak özel donanımın takılmasını kolaylaştırmaktadır. Mi-8MSB modeli helikopter EASA (European Aviation Safety Agency-Avrupa Havacılık Emniyet Ajansı) ve ICAO (International Civil Aviation Organisation-Uluslararası Sivil Havacılık Örgütü) gereksinimlerini karşılayan gelişmiş seyrüsefer sistemleri ile de donatılmıştır.

Hafif sınıf helikopterlerin tasarım ve üretim ve geliştirilmesi, MOTOR SICH JSC Helikopter Programının bir diğer alt bölümüdür. AI-450M-B modeli motorların takıldığı Mi-2 modeli helikopter, firma tarafından geliştirilen ve sertifikalandırılan ilk helikopter olmuştur.

Çevirenin Notları: MOTOR SICH JSC Firması 1907 yılında faaliyetine başlayan ve 100 yıldan fazla bir tasarım ve üretim deneyimine sahip olan bir firmadır. Firma, bütün dünyada kullanılan maliyet etkin hava aracı motorları, döner sistemleri ile hava aracı tasarım ve üretiminde son derece güvenilir bir firmadır.

Ukrayna merkezli firma; bilimsel ve teknik esaslara uygun olarak son teknoloji ürünü hava aracı ve alt sistemleri üretmekte dünyanın önde gelen firmaları arasındadır. Firma, sürekli gelişme ile müşteri ihtiyaçlarına odaklı hava araçları ve alt sistemlerini geliştirmeyi kendisine hedef olarak belirlemiştir.

Ukrayna merkezli MOTOR SICH JSC firmasının kabiliyetleriyle ilgili International Aerospace & Technology Guide dergisinin Nisan 2017 sayısında paylaşılan yazı aslına sadık kalınarak çevrilmiştir. Orijinal makaleye aşağıdaki link üzerinden erişebilirsiniz. Firmanın kabiliyetleri hakkında daha fazla bilgiye web sitesi üzerinden erişilebilir.

MOTOR SICH JSC 15, Motorostroiteley Avenue, Zaporozhye 69068, Ukrayna Telefon: (+38061) 720-48-14 Faks: (+38061) 720-50-00 E-posta: eo.vtf@motorsich.com http://www.motorsich.com

http://www.promweekly.ru/archive/ramg/2018/Aerospace_Technology_3_2018.pdf