Uçak Koması

Pakistan Kazası ve Düşündürdükleri

Küresel salgın ticari uçuşları durdurdu ve hava araçlarının bazıları hangarlarda, kalanları ise açık havada her türlü meteorolojik etkilere açık olarak uzun süre beklediler. Peki, bu dönemde korunmaları için gerekli tedbirler alındı mı?

Ercan Caner, Sun Savunma Net, 25 Mayıs 2020

Pakistan Uluslararası Havayollarına ait uçak inişin hemen öncesinde evlerin arasına düşmüş ve büyük bir patlama meydana gelmiştir, yetkililerin söylediklerine göre yerde hiç kimse hayatını kaybetmemiştir.

Dünya Sağlık Örgütü, Çin’in Wuhan kentinden başlayıp, 130 kadar ülkeye yayılan SARS-CoV-2 virüsünün neden olduğu COVID-19 hastalığını, 11 Mart 2020 tarihinde küresel salgın olarak ilan etti. Havacılık sektörü belki de salgının önlenmesi maksadıyla alınan tedbirlerden en fazla etkilenen sektör oldu.

Ülkenin bayrak taşıyıcı milli şirketi Pakistan Uluslararası Havayolları, 28 Mart 2020 tarihine kadar bütün uluslararası uçuşların iptal edildiğini duyurdu. Şirketin web sitesinde 21 Mayıs 2020 tarihinde paylaşılan duyuruda ise, yolcuların emniyetinin birinci öncelikleri olduğu vurgulanarak, uluslararası uçuşların 31 Mayıs 2020 tarihine kadar, iç hat uçuşlarının da ülkede durumun kötüye gittiği ifade edilerek 29 Mayıs 2020 tarihine kadar askıya alındığı açıklanmıştır.

Aynı gün yapılan uçuş statü güncellemesinde; iç hatlarda kısmi uçuşların Pakistan’ın büyük şehirleri (Karachi, Islamabad, Peshawar, Quetta, Lahore) arasında yapılmasına 16 Mayıs 2020 tarihinde başlanacağı duyurulmuştur.

İç hatlardaki kısmi uçuşlar kapsamında 22 Mayıs 2020 günü Lahore’den kalkan ve Karachi’ye gitmekte olan Pakistan Uluslararası Havayollarına ait PK 8303 sefer sayılı Airbus A320 modeli yolcu uçağı, Jinnah Uluslararası Havaalanına doğru yaklaşırken, yaklaşmanın son kısmında süratle alçalarak yerleşim biriminin üzerine düşmüştür. Uçakta bulunan 91 yolcu ve sekiz mürettebattan (2 pilot, 6 kabin personeli) 97’si hayatlarını kaybetmiş, sadece iki yolcu mucizevî bir şekilde kurtulmuştur.

Kazanın nedenleriyle ilgili konuşmak için henüz çok erken, federal hükümet, Hava Aracı Kaza ve İnceleme Kurulu Başkanı Hava Tuğgeneral Muhammad Usman Ghani liderliğinde bir inceleme ekibini bu iş için görevlendirdi. Sonuçları hep birlikte bekleyip göreceğiz.

Soru İşaretleri

Uçağın teknik açıdan uçuşa elverişli olduğunu ifade eden PIA CEO’su Arshad Malik, kazaların kaçınılmaz olduğunu, fakat şirket bünyesindeki pilotların bu tür durumlar için eğitimli olduğunu ve uçaklara yerde yattıkları esnada gerekli bakımların uygulandığını ifade etmektedir. Malik’e göre; Airbus A320 model uçaklar en güvenli hava araçları arasındadır, hava ulaşımı en güvenli ulaşım yöntemidir ve şirket bünyesindeki bütün pilot ve mühendisler standart işletme usullerine uymaktadır.

Pakistan Uluslararası Havayolları şirketinin mühendislik ve bakım departmanının verdiği bilgilere göre; uçağa son bakım 21 Mart 2020 tarihinde yapılmış ve uçak kazadan bir gün önce; Muscat kentinden Lahore kentine uçmuştur. Uçağın her iki motoru iyi durumdaymış, bakım muayeneleri aralıklarla yapılıyormuş ve ülkenin sivil havacılık otoritesi tarafından uçak 05 Kasım 2020 tarihine kadar uçuşa verilmiş.

Pakistan Havayolu Pilotları Derneği (PALPA) ise, kaza sonrası yaptığı açıklamada uluslararası uzmanların da katıldığı tam bir kaza-kırım incelemesi yapılmasını talep ederek, PALPA’nın katılmadığı inceleme sonuçlarını kesinlikle kabul etmeyeceklerini açıklamıştır. PALPA ayrıca, yer personeli ve uçuş mürettebatının çalışma koşullarının da incelenmesi gerektiğini dile getirmiştir.

California Victorville’de bulunan Southern California Logistics Airport depolama tesislerinde görülen çeşitli havayolu şirketlerine ait uçaklar. Çöl iklimi nedeniyle California eyaleti hava araçlarının depolanması için ideal koşullara sahiptir. Foto: Mark Ralston/AFP

Korona Virüs Salgını ve Yerde Yatan Uçaklar

Ticari uçuşların askıya alınması nedeniyle hava araçlarının bazıları hangarlarda, kalanları ise açık havada her türlü meteorolojik etkilere açık olarak uzun süre yerde yatmak zorunda kaldılar. Hatta bazı havayolu şirketleri, daha kuru ve çok daha pulverize tozun olduğu sıcak yerlere uçaklarını gönderdiler.

Uzun süredir yerde olan ve uçmayan hava araçlarına uygulanması gereken bakım ve muayeneler ile depolama gereksinimlerinin ne kadarını uyguladıklarını, yani uçakların uçuşa elverişlilik durumunu en iyi bizzat havayolu şirketlerinin kendileri biliyorlar.

Hava araçları için depolama şirketlerine ödenen ortalama 150 ABD doları tutarında yer işgal parasının yanı sıra hava araçlarına uygulanması gereken bakım ve muayenelere bağlı olarak, uçak başına aylık en az 2.000 ABD doları ödenmektedir.

Southwest Airlines havayolu şirketine ait uçaklar. Victorville, California, 23 Mart 2020. Foto:  Patrick T. Fallon/Bloomberg

Yerde yatan uçaklara uygulanması gereken bakımlar ve depolama koşullarını, tekrar uçuşa başlayacakları zamanı göz önünde bulundurarak havayolu şirketlerinin kendileri belirlemektedir. Maliyetin yanı sıra şirketin ne kadar sürede uçuşa geri döneceği beklentisi, bakım ve düzenli kontrollerin belirlenmesinde kilit rol oynamaktadır. Fakat hepsinden önemlisi; hava aracı bakım manüelleri, bu tür kısa, orta ve uzun vadeli depolamalarda hava aracına uygulanması gereken bakım, test ve düzenli kontrolleri içermektedir. Hava aracının aviyonik, hidrolik, elektronik ve diğer sistemleri düzenli olarak kontrol ve test edilmelidir.

Uçak Koması

Hava aracı birkaç ay uçuştan ayrı kalacak ise ‘‘Uçak Koması’’ olarak adlandırılan bir durumda muhafaza edilmelidir. Hava aracı üzerindeki bütün sıvılar (yakıt, hidrolik, yağ) boşaltılır veya değiştirilir ve bütün kapılar ve motorlar hava geçirmeyecek şekilde yalıtılır.

Hava araçları genellikle; uçuşta olan, bakımdan dönecek ve depolamadan dönecek olarak üç ayrı kategoride sınıflandırılır. Çeşitli nedenlerle depolamaya alınan veya uzun süre yerde park halinde bekleyen hava araçlarına gerekli bakım prosedürleri uygulanmaz ise komadan çıkış periyodu sancılı olabilir ve komplikasyonlar görülebilir. Özellikle açık havada, her türlü meteorolojik etkilere maruz kalacak şekilde park edilen hava araçlarına uygun koruma ve saklama prosedürleri uygulanmadığında; gövde, çeşitli sistemler ve komponentlerinde bozulmalar meydana gelmesi kaçınılmazdır.

Açık alanda uzun süre park edilen hava araçları sıcaklık, nem, soğuk, buzlanma, yağmur, rüzgâr, böcekler ve kum fırtınalarının insafına terk edilmiş durumdadır. Pito tüpler, statik hava delikleri, hava sıcaklık ve hücum açısı sensörleri gibi oldukça hassas olan sistemlerin meteorolojik şartlardan etkilenmemesi için özel itina gösterilmelidir. Sıcak ortam nedeniyle çöl şartlarında açık alanlarda park edilen hava araçlarının bütün taşma ve tahliye valfleri, havalandırma delikleri çevresel şartlardan etkilenmeyecek şekilde muhafaza altına alınmalıdır.

Sinsi Tehlikeler

Uygun muhafaza tedbirleri alınmadan ve düzenli bakımları yapılmadan yerde uzun süre park halinde yatan hava araçları bilinmezlerle doludur ve bilinmezler havacılıkta kaza ve ölüm anlamına gelmektedir. Bugüne kadar edinilen tecrübeler, kullanılmakta olan hava araçlarında ortaya çıkan problemlerin yerde uzun süre yatan hava araçlarına nazaran çok daha az olduğunu göstermektedir.

Hava araçları üzerindeki modern ve karmaşık sistemler fazlalaştıkça, depolama ve/veya park halinde bekletme esnasında hava aracı üzerindeki donanım ve yazılım sistemlerine uygulanması gereken koruma ve muhafaza tedbirleri artırılmalıdır. Çeşitli nedenlerle uçuştan ayrı kalan hava araçlarında meydana gelebilecek sorunlar aşağıda sıralanmıştır:

• Döner sistemlerde yağlamanın ortadan kalkması,
• Bataryaların deşarj olması,
• Yakıt depolarında kirlenme,
• Yakıt borularının hasarlanması,
• Lastik hava basınçlarının azalması,
• Hidrolik sistemlerde basınç kaybı,
• İniş takımı şok emicilerinde basınç kaybı,
• Oksijen silindirlerinde basınç kaybı,
• Korozyon,
• Motorlarda korozyon,
• Yangın söndürme sistemlerinde basınç kaybı,
• Sera etkisi nedeniyle elektrik kabloları ve konektörlerde hasar ve temassızlık,
• Çeşitli sensörlerde problemler.

Güzel ve unutulmaması gerek bir atasözümüz var: ‘‘İşleyen demir ışıldar’’. Salgın nedeniyle uzun süre yerde yatan hava araçlarının uçuşa elverişlilik durumu kapalı bir kutudur. Komadan çıkış sancılı bir süreç olabilir ve sonrasında komplikasyonlar da görülebilir.

Bütün uçucu personele emniyetli uçuşlar dilerim.