Potomac Nehri Kazası [SON KONUŞMALAR]

Son konuşmanın ardından 10 saniyeden daha fazla süren bir sessizlik olur ve havada dev bir ateş topu görülür, iki hava aracı havada çarpışmış ve ardından Potomac Nehrinin soğuk ve çamurlu sularına gömülmüştür. Çarpışmanın hemen öncesinde, arka planda yüksek bir ‘‘ooh’’ sesi de dâhil olmak üzere soluk sesleri ve ‘‘Aman Tanrım!’’ ifadesi duyulur.

Ercan Caner, Sun Savunma Net, 04 Şubat 2025

Kaza sonrası Potomac Nehrinde sürdürülen arama ve kurtarma çalışmaları, Fotoğraf: Al Drago / Getty Images

Potomac Nehri üzerinde meydana gelen üzücü kazadan bir gün önce, 28 Ocak 2025 tarihinde Reagan Washington Ulusal Havaalanına yaklaşmakta olan bir uçak ilk iniş denemesini iptal etmek zorunda kalır. Hava trafik kontrol ünitesi ses kayıtlarına göre; bir helikopter uçuş rotasına çok yaklaşmıştır.

Republic Airways 4514 Sefer Sayılı uçak 1,600 feet irtifada 19 Pistine doğru yaklaşmaktadır ve kule tarafından yakınlarında bir helikopter olduğu konusunda uyarılır. Kule operatörünün yaptığı uyarı; Georgetown üzerinde, 300 feet irtifada bir helikopter olduğu yönündedir.

Bir dakika sonra meydandan kalkmakta olan çift motorlu bir Embraer ERJ 175, sağa tırmanışlı dönüşe başlamıştır.

Pilot kule operatörüne; Trafik İkaz ve Çarpışmadan Kaçınma Sisteminden (TCAS – Traffic Alert and Collision Avoidance System) aldığı bir Çözüm Tavsiyesi (RA – Resolution Advisories) mesajı konusunda rapor verir. Hava trafik kontrolörü uçağa 250 derece istikamete tırmanmasını ve 3.000 feet irtifayı muhafaza etmesini söyler. Uçak meydana yerel saatle 08.11’de emniyetle inişini tamamlar.

Yukarıda solda Airbus A320 uçağında bulunan Trafik İkaz ve Çarpışmadan Kaçınma Sisteminin (TCAS – Traffic Alert and Collision Avoidance System) çarpışmadan kaçınma maksadıyla pilotlara verdiği Çözüm Tavsiyesi (RA – Resolution Advisories), sağda ise TCAS II trafik ve çözüm tavsiye mesajları görülmektedir.

Uçuş emniyetini artırmak ve hava araçlarının havada çarpışmalarını önlemek maksadıyla trafik ikaz ve çarpışmadan kaçınma sistemlerinin geliştirilme çalışmalarına 1950’li yıllarda başlanmıştır. Birbirine doğru yaklaşmakta olan iki hava aracına TCAS tarafından verilen Çözüm Tavsiye mesaj örnekleri aşağıdaki şekilde görülmektedir.

Birbirine doğru yaklaşmakta olan iki hava aracına TCAS tarafından verilen Çözüm Tavsiye mesajları; sağdaki hava aracı alçalırken, soldaki hava aracının da alçalması tehlikeli bir manevradır, aksine soldaki hava aracının tırmanışa geçmesi, zayıf da olsa uygun hareket tarzıdır.

1950’li yıllarda başlayan geliştirme çalışmaları günümüzde halen sürmektedir. Aşağıda görülen şekilde; bir çarpışmayı önleme sisteminin 7.0 ve 7.1 versiyonlarında verilen Çözüm Tavsiyesi mesajları arasındaki fark görülmektedir.

Uluslararası Sivil Havacılık Teşkilatı (ICAO – International Civil Aviation Organization), başka herhangi daha tehlikeli bir durum (araziye çarpma ve stol gibi) olmadığı sürece, pilotlara Trafik İkaz ve Çarpışmadan Kaçınma Sisteminin verdiği mesajlara uymalarını tavsiye etmektedir.

Oysa TCAS tarafından verilen Çözüm Tavsiyelerinin pilotlara havada çarpışmadan sakınmak için yeteri kadar reaksiyon bırakıp bırakmadığı tartışmalı bir konu olmayı sürdürmektedir. TCAS tarafından verilen Trafik Mesajları (TA – Traffic Advisories) çarpışmadan sakınma mesajıdır. Diğer hava aracı ile yatay ve/veya dikey ayırım henüz mevcuttur, ancak her an kaybolabilir. Pilot; önceden harekete geçmek ve bir şeyler (görsel temas, trafik operatörüne rapor etmek, uçağı düz uçuş konumuna getirmek vb. gibi) yapmak zorundadır. TA mesajı pilotlara bir şeyler yapmaları ve karar vermeleri yönünde bir uyarıdır.

Sistemin 7.0 versiyonunda soldaki hava aracına dört adet Çözüm Tavsiye mesajından bir tanesini seçmesi mesajı verilirken, 7.1 versiyonunda derhal düz uçuşa geçmesi tavsiyesi verilmektedir.

TCAS tarafından verilen Çözüm Tavsiyesi (RA – Resolution Advisories) mesajı ise, çarpışmadan sakınmak için yeterli zamanın olmadığı ve diğer hava aracı ile çarpışma riskinin 25 saniye gibi çok kısa bir zaman aralığında olduğu yönünde bir mesajdır. Ve ne yazık ki pilotların bu çözüm tavsiyesi mesajına uymak ve karar vermek için sadece 5 saniye zamanı bulunmaktadır. En iyi çözüm ise TCAS tarafından verilen mesaja uymaktır.

Çözüm Tavsiyesi mesajlarına uyulmamasının en büyük nedeni pilotların yaklaşmakta olan hava aracını gördüklerini sanmalarıdır. Ne yazık ki görülen hava aracı, çarpışma tehlikesi olan ve Çözüm Tavsiyesi mesajını tetikleyen hava aracı olmayabilir. Ayrıca çarpışma tehlikesi olan hava araçlarının görsel olarak değerlendirilmesi, özellikle yüksek irtifalarda ve düşük görüş şartlarında her zaman mükemmel değildir. Ve diğer hava araçlarının manevrası veya niyeti konusunda yapılan görsel değerlendirmeler konusunda pilotlar yanılabilir. Bu nedenle; görsel değerlendirmeden ziyade TCAS tarafından verilen çözüm tavsiye mesajlarına uymak zorunludur.

TCAS tarafından verilen çözüm tavsiyesi mesajları nadir görülen olaylardır ve her zaman bir tavsiye mesajının ardından verilmezler. Diğer bir ifade ile pilotlar herhangi bir trafik ikazı almadan, direkt olarak çarpışma riskini haber veren bir çözüm tavsiye mesajı alabilirler.

Çelişkilere Dikkat – TCAS & ATC?

Hava trafik kontrolörünün birbirlerine yaklaşan ve çarpışma riski olan hava araçlarına verdiği talimatlar ile hava araçlarının Trafik İkaz ve Çarpışmadan Kaçınma Sistemlerinin verdikleri mesajlar birbirinden farklı olabilir. Bu durum kesinlikle hava trafik operatörünün hatası değildir. Hava trafik operatörlerinin, hava araçları üzerindeki trafik ikaz ve çarpışmayı önleme sistemlerinin pilotlara ne yapmaları gerektiğini söylediklerini bilmeleri mümkün değildir. Bazen hava trafik operatörünün talimatları TCAS talimatları ile çelişebilir. 01 Haziran 2002 tarihinde Tupolev Tu-154 modeli bir yolcu uçağı Almanya’da Überlingen semalarında bir Boeing-757 kargo uçağı ile çarpışmış ve her iki uçakta bulunan bütün mürettebat ve yolcular (71 kişi) hayatlarını kaybetmiştir.

Zürich ACC (Area Control Center)’de hava trafik operatörü Peter Nielsen yalnızdır ve iki çalışma istasyonuna aynı anda bakmaktadır. Bu durum kurallara aykırıdır ve nihayetinde de iki hava aracının havada çarpışmasında kilit bir rol oynayacaktır. Peter Nielsen ne yazık ki çarpışmadan çok kısa bir süre önce pilotları uyarabilecektir.

Yukarıdaki haritada görüldüğü gibi; her iki hava aracı da FL360 uçuş seviyesinde, B757 kuzeye, Tu154 ise batıya doğru uçmaktadır.

Çarpışmanın kaçınılmaz olduğunu fark eden Nielsen, yerel saat ile 23.34’de Tu-154 pilotlarına Boeing-757 ile çarpışmadan kaçınmaları için FL350 uçuş seviyesine alçalma talimatını verir. Beş saniye sonra Tu-154, kuleye rapor vermeden alçalma manevrasına başlar ve iki saniye sonra da her iki hava aracındaki çarpışmayı önleme sistemleri devreye girerek çözüm tavsiye mesajı verirler. Ancak Tu-154 yolcu uçağının çarpışmayı önleme sistemi pilotlara, kulenin alçal yönündeki talimatının tam tersini söylemekte ve çarpışmadan kaçınmaları için TIRMAN komutu vermektedir.

Aynı anda Boeing-757 TCAS’ı da pilotlara çarpışmayı önlemek maksadıyla alçalmalarını tavsiye etmiştir. Kargo uçağının pilotları TCAS çözüm tavsiye mesajına uyarak derhal alçalma manevrasını başlatırlar. Tu-154 pilotları TCAS’ın TIRMAN komutu yerine hava trafik operatörünün ALÇAL talimatını uygulamakta ve alçalmaya devam etmektedir. İlk TCAS çözüm tavsiye mesajlarından 14 saniye sonra Boeing-757 çarpışmayı önleme sistemi alçalma oranını artırma çözüm tavsiye mesajını verir ve pilotlar derhal bu komuta uyarlar. Alçalma oranı 2.600 feet/dakikaya ulaşmıştır ve pilotlar TCAS’tan aldıkları alçalma yönündeki mesajı hava trafik operatörüne rapor ederler. Boeing-757 TCAS alçalma oranını yükselt komutundan beş saniye sonra Tu-154 TCAS’ı TIRMANMA ORANINI ARTIR çözüm tavsiye komutunu verir.

Sekiz saniye sonra, saat 21:35:32 UTC’de iki hava aracı 34.890 feet yükseklikte çarpışırlar. Talimatlar arasındaki çelişki her iki uçağın da alçalmasına ve sonuçta 34.890 feet yükseklikte havada çarpışmalarına neden olacaktır.

Uçaklardan bir tanesi TCAS çözüm tavsiye mesajına uyarken, diğeri trafik kontrol operatörünün talimatına uymuştur. Bu kaza sonucu alınan önemli ders; her zaman TCAS mesajlarına uymak ve trafik operatörüne; ‘‘TCAS RA’’ raporu vererek TCAS mesajına uyulduğunu bildirmektir.

Hava Trafik Kontrol ünitesinde Kısa Vade Çarpışa İkaz (STCA – Short Term Conflict Alert) sistemi mevcuttur ve çarpışmanın olduğu bölge de sistemin kapsama alanındadır. Ancak bakım nedeniyle radar tam kapasiteyle çalışmadığında STCA fonksiyonu devre dışıdır. Hava trafik operatörü Nielsen nedense bu durumu unutmuştur. STCA fonksiyonunun devrede olması durumunda, görsel ikaz çarpışmadan 2,5 dakika önce devreye girerek Nielsen’i uyaracaktır. Oysa işitsel ikaz çarpışmadan sadece 32 saniye önce devreye girmiş ve sadece 4 saniye sonra da 7 deniz mili ayırım ihlal edildiğinden her iki hava aracının TCAS’ları devreye girerek çözüm tavsiye komutlarını vermiştir.

Havada çarpışma sonrası yaşanan kaza sonrası Rusya, İsviçre ve Bahreyn’den yetkililerin yaptığı inceleme sonunda kazaya yanlış iletişimin yol açtığı konusunda taraflar birleşir. Ancak Bahreyn trafik operatörünü ve onu kiralayan şirketi suçlarken, İsviçre ve Rusya kazaya Rus pilotların neden olduğu konusunda anlaşamazlar. Rus pilotlar, hava trafik operatörü Nielsen’in tırmanmaları yönünde defalarca verdiği talimatlara uymamışlardır, buna rağmen Rusya, suçun Rus pilotlarda olduğunu kabul etmemektedir.

Potomac Nehri Kazası

29 Ocak 2025 tarihinde PSA Havayolları 5342 Sefer Sayılı, Bombardier CRJ700 modeli yolcu uçağı, Birleşik Devletler Ordusuna ait bir UH-60 Black Hawk (Kara Şahin) modeli helikopteri ile Potomac Nehri üzerinde, Ronald Reagan Washington Ulusal Havaalanı’na sadece yarım mil uzaklıkta havada çarpışır.

Yolcu uçağında bulunan 60 yolcu ve dört mürettebat ile helikopterde bulunan üç mürettebat kaza sonrası hayatlarını kaybeder.

Çarpışma esnasında görüş açıktır ve Bombardier CRJ700 33 Pistine doğru son yaklaşma bacağındadır. UH-60 modeli helikopter ise ordu yetkililerine göre bir eğitim uçuşu icra etmektedir.

Yaklaşık olarak saat 08:43 PM’de hava trafik kontrolörü yolcu uçağına çağrı yaparak, ana pist yerine, daha kısa olan 33 Pistine inip inemeyeceğini sorar. Pilotun yanıtı olumludur ve 33 Pistine inebileceğini söyler. Hava trafik kontrolörü teyit maksadıyla; ‘‘Pist 33 onaylandı, Pist 33’e inişe serbestsiniz’’  mesajını iletir.

O esnada UH-60 helikopter pilotları bir gece eğitim uçuşundadır. Savunma Bakanı Pete Hegseth’in açıklamasına göre helikopter mürettebatında gece görüş gözlükleri vardır.

Helikopter Lincoln Memorial henüz geçmiştir ve Reagan Ulusal Havaalanı hava trafik operatörü helikoptere; ‘‘CRJ ile görsel temasınız var mı’’ diye sorar ve askerî helikoptere, yolcu uçağını gözle takip etmesi yönünde talimat verir.

Helikopter pilotu yanıt vermeden önce, hava trafik operatörü helikoptere yolcu uçağının arkasından geçmesi talimatını iletir.

Helikopter pilotu; ‘‘Pat-25 hava aracıyla görsel temas var’’ yanıtını verir ve ‘‘görsel ayırım’’ talebinde bulunur. Bu talebin anlamı; yolcu uçağından emniyetli bir mesafeyi görsel olarak sürdürme isteğidir. Kule helikopter pilotunun mesajını teyit eder ve pilota görerek uçuş şartlarında uçuşa devam etme ve 5342 Sefer sayılı yolcu uçağından kaçınması talimatını verir.

Bu son konuşmanın ardından 10 saniyeden daha fazla süren bir sessizlik olur ve havada dev bir ateş topu görülür, ne yazık ki iki hava aracı talihsiz bir şekilde havada çarpışmış ve ardından Potomac Nehrinin soğuk sularına gömülmüştür.

Çarpışmanın hemen öncesinde, arka planda yüksek bir ‘‘ooh’’ sesi de dâhil olmak üzere soluk sesleri ve ‘‘Aman Tanrım!’’ ifadesi duyulur.

Etraftaki bir hava aracı pilotunun, kule operatörüne; ‘‘Kule, olanı gördün mü?’’ sorusu duyulur. Bir başka pilot ise ‘‘ Havada alev topları varmış gibi görünüyor’’ ifadelerini kullanır. Kule operatörü ilgileniyoruz yanıtını verir. O sırada bilinmeyen bir pilot Potomac nehrinin karşı tarafında ateş topları gördüğünü söyler. Kule operatörünün yanıtı ise her iki hava aracının da görünüşe göre nehrin sularına gömüldüğüdür.

The New York Times haberine göre çarpışma anında kulede bir hava trafik kontrolörü iki farklı çalışma istasyonunda aynı anda çalışmakta ve hem yolcu uçağı hem de helikopter ile ilgilenmektedir.

Yetkililere göre çarpışma anında helikopter, olması gereken irtifadan en az 200 feet daha yüksekte uçmaktadır.