Trump NATO’dan çıkmak mı istiyor?

Yazarlar: Julian E. Barnes ve Helene Cooper, The New York Times, 14 Ocak 2019

Çeviren: Ercan Caner, Sun Savunma Net, 20 Ocak 2019

WASHINGTON — Rusya Devlet Başkanı Vladimir V. Putin’in, Sovyet ve Rus saldırganlığını 70 yıldır caydıran Birleşik Devletler, Avrupa ve Kanada arasındaki askeri NATO ittifakını zayıflatmaktan daha fazla arzu edeceği çok az şey vardır.

Geçen yıl Başkan Trump, NATO ittifakını imha etmekle aynı anlama gelen Birleşik Devletlerin NATO’dan çekilmesini gündeme getirmiştir.

Yönetimden üst düzey yetkililer, The New York Times’a yaptıkları açıklamada; 2018 yılı boyunca Bay Trump’ın özel konuşmalarında birkaç kez NATO’dan çekilmek istediğini dile getirdiğini ifade etmişlerdir. Günümüzde ve geçmişte ittifakı destekleyen yetkililer, müttefik askeri harcamaların başkanın koyduğu hedeflerin gerisinde kalması nedeniyle Bay Trump’ın tehditlerine geri dönmesinden korkmaktadır.

Geçen yaz yapılan fırtınalı NATO zirve toplantısı günlerinde, Bay Trump’ın en üst düzeydeki güvenlik yetkililerine, Birleşik Devletlerin kanını emdiğini açıkladığı NATO askeri ittifakının nedenini anlamadığını söylediği anlatılmaktadır.

O dönemde, zamanın savunma bakanı olan Jim Mattis ve ulusal güvenlik danışmanı John R. Bolton dâhil Bay Trump’ın ulusal güvenlik ekibi, Washington’un Avrupa’daki nüfuzunu sert bir şekilde azaltacak ve Rusya’yı onlarca yıl cesaretlendirecek bir çekilmeden bahsetmeden Amerikan stratejisini rayında tutmak maksadıyla çaba göstermiştir.

Günümüzde de başkanın sürekli olarak yinelediği NATO’dan çekilme arzusu, Bay Trump’ın Rusya Devlet Başkanı Bay Putin ile yaptığı görüşmeleri kendi yardımcılarından dahi gizleme gayretleri hakkındaki artan endişeler ve yönetiminin Rusya bağlantıları hakkındaki F.B.I. (Federal Bureau of Investigation –  Federal Soruşturma Bürosu) soruşturmasının ortasında, ulusal güvenlik yetkilileri arasında yeni endişeler ortaya çıkarmaktadır.

Başkan Barack Obama döneminde savunma bakan yardımcılığı görevini yapan Michèle A. Flournoy; 1949 yılından beri mevcut olan ittifaktan çekilme hamlesinin, bir başkanın Birleşik Devletler çıkarlarına yapabileceği en çok zarar veren şeylerden bir tanesi olacağını ifade etmiştir.

Bayan Flournoy bir röportajda yaptığı açıklamada; NATO ittifakından çekilmenin Cumhuriyetçi ve Demokrat birçok yönetimler tarafından belki de tarihteki en güçlü ve yararlı ittifakı oluşturma yönünde 70 yıldan fazla süren titiz ve zahmetli çalışmaları mahvedeceğini ve Vladimir Putin’in hayal edebileceği en büyük başarı olacağını dile getirmiştir.

NATO eski yüksek müttefik komutanı Emekli Amiral James G. Stavridis, Amerika’nın ittifaktan çekilmesinin çok büyük bir jeopolitik hata olacağını dile getirmiştir.

Amiral Stavridis yaptığı açıklamada, bırakın çekilmeyi, NATO’dan ayrılma düşüncesinin dile getirilmesinin dahi Putin açısından yüzyılın en büyük hediyesi olacağını ifade etmiştir.

Trump yönetiminden isimlerinin açıklanmasını istemeyen üst düzey yetkililer, askeri ittifakı korumak maksadıyla dâhili ve oldukça hassas gayretleri ele almışlardır.

Pazar günü yorum yapması talep edilen Beyaz Ev’den üst düzey bir yönetim yetkilisi; Bay Trump’ın Temmuz ayında yaptığı Birleşik Devletlerin NATO’ya bağlılığının ‘‘çok kuvvetli’’ ve ittifakın ‘‘çok önemli’’ olduğu yönündeki açıklamalarına dikkat çekmiştir. Yetkili daha fazla yorum yapmaktan kaçınmıştır.

Amerikan ulusal güvenlik yetkilileri, 2014 yılında Kırım’ı ilhak etmesi sonrasında Rusya’nın büyük ölçüde Birleşik Devletler ile Avrupa arasındaki dayanışmayı ortadan kaldırmaya odaklandığını düşünmektedirler. Rusya’nın hedefi bir tehdit olarak algıladığı NATO’yu alaşağı etmektir.

Rusya’nın Amerikan seçimlerine müdahalesi ve eski uydu devletlerin ittifaka katılmalarını engelleme gayretleri, Amerikalı yetkililere göre bitişikteki düşman olarak gördüğü ittifakı zayıflatmaktır. Amerikalı yetkililer; zayıflatılmış bir NATO ile Bay Putin’in Rusya’yı Avrupa ile Birleşik Devletlere karşı bir denge unsuru haline getirerek daha fazla istediği gibi hareket etme serbestisine sahip olacağını ifade etmektedir.

Yetkililer Amerika’nın ittifaktan çekilmesinin, özellikle Rusya’nın liderliğini kendisine en zor ve en kritik vazife addeden Bay Putin’in bütün yapmak istediklerini gerçekleştirmesini sağlayacağını dile getirmektedir.

Bay Trump, NATO’dan ayrılma olasılığını ilk dile getirdiğinde üst düzey yetkililer onun gerçekten ciddi olup olmadığından emin değildirler. Bay Trump birkaç kez aynı fikri yinelemiş ve bu da yetkililerin endişelerini artırmıştır. Bay Trump’ın dış ittifaklardan ve Amerika’nın uluslararası organizasyonlara katkılarından hoşlanmadığı herkes tarafından bilinen bir gerçektir.

Birleşik Devletler Başkanı Donald Trump, defalarca ve kamuoyuna açık olarak, Paris iklim anlaşması ve Asya-Pasifik ticaret paktı gibi birkaç askeri ve ekonomik ortaklıklara karşı olduğunu veya bu ittifaklardan çekilmeyi dile getirmiştir. Birleşik Devletler’in Güney Kore ve Japonya ile olan askeri ittifakını sorgulamış ve İslami Devlet terör örgütünün yenilgiye uğratılması için mücadele eden, Amerikan liderliğindeki koalisyon müttefiklerine danışmadan, Amerikan birliklerinin Suriye’den çekileceğini ilan etmiştir.

NATO, 70’inci kuruluş yıldönümünü kutlamak maksadıyla; 1999 yılında Başkan Bill Clinton tarafından ev sahipliği yapılan toplantı gibi Washington’da bir liderler zirvesi yapmayı planlamıştır. Fakat bu yıl yapılan zirve, bazı diplomatlar Bay Trump’ın Washington zirvesini ittifaka yeni saldırılarını yineleyebileceği bir platform olarak kullanmasından korktuklarından bir dışişleri bakanları toplantısı seviyesine düşürülmüştür. Liderlerin 2019 yılı sonunda Washington’dan başka bir yerde bir araya gelmesi planlanmıştır.

Bay Trump’ın çekilme tehditleri yetkilileri, NATO liderlerinin geçen yıl Temmuz ayında Brüksel’de icra edilen yıllık toplantısının bir felakete dönüşmesini engellemek için çaba göstermeye itmiştir.

Üst düzey ulusal güvenlik yetkilileri, Bay Trump’tan korumak maksadıyla, henüz toplantı başlamadan askeri ittifakın elçilerini, Rusya’ya karşı paylaşılan savunmalar dâhil, birkaç NATO hedefleri hakkında resmi bir anlaşmayı tamamlamaları için teşvik etmişlerdir.

Fakat Bay Trump yine de işleri alaşağı etmeyi başarmıştır. 12 Temmuz 2018 günü düzenlenen bir toplantı, görünürde NATO üyesi olmayan iki ülke Ukrayna ve Gürcistan’ın ittifaka katılması için düzenlenmiştir.

Kabul edilen protokol kurallarına göre ittifakın üyelerinin iç işleri, üye olmayan ülkeler önünde görüşmemeleri gerekmektedir. Fakat odada olan birkaç Amerikalı ve Avrupalı yetkililere göre sık sık yaptığı gibi Bay Trump yerleşik normlara yine bağlı kalmamıştır.

Trump, Avrupalı yönetimlerin ortak savunma giderlerini karşılamak maksadıyla yeteri kadar harcama yapmadıklarından ve Birleşik Devletleri büyük bir yük altında bırakmalarından şikâyet etmiştir. Avrupalı liderlerin hemen oracıkta daha fazla harcama sözü vermemelerinden duyduğu hayal kırıklığını da dile getirmiştir. Ve liderlerden birkaçı ona harcama seviyelerinin her ülke parlamentoları tarafından belirlendiğini açıklamaya çalıştıklarında da detayları anlamaktan uzak görünmüştür.

Sonra, aynı zirvede, liderlerin bir araya geldiği diğer bir toplantıda Bay Trump, NATO Genel Sekreteri Jens Stoltenberg’in sözleri üzerine büyük bir şaşkınlığa uğramıştır. Bay Trump’ı destekleyen Bay Stoltenberg, Birleşik Devletleri örnek göstererek müttefikleri Avrupa’daki askeri harcamalarını artırmaya zorlamıştır. Odada bulunan bir yetkiliye göre tam o anda Stoltenberg’in sözlerinden şaşkına dönen Bay Trump odadakileri süzmüş ve arkasında oturan Amerikalı yetkililere bakarak kendi yönetiminin harcama planlarından dahi haberdar olmadığını göstermiştir.

Toplantıya katılan yetkililerin ifade ettiklerine göre Bay Trump’ın, özellikle Almanya Şansölyesi Angela Merkel’e ve ülkesinin askeri harcamalarının gayri safi yurt içi hasılasının sadece %1’i olmasına canı sıkılmış görünmüştür.

Karşılaştırıldığında Birleşik Devletlerin askeri harcamaları ülkenin GSYH’nin yaklaşık olarak %4’ü oranındadır ve Bay Trump, NATO’nun hedefi olan ekonomik üretimin %2’sini askeri harcamalara ayırmamaları nedeniyle müttefiklerine ağzına geleni söylemiştir. Zirve toplantısında, esasen birçok ittifak üyesinin karşılamaktan uzak olduğu %4 oranını talep ederek liderleri şaşırtmıştır. Bay Trump bunun yanı sıra, diğer NATO üye ülkelerinin askeri harcamalarının artırılmaması durumunda, Birleşik Devletlerin 2019 yılında kendi yoluna gideceği tehdidinde de bulunmuştur.

Zirveye katılan Amerikalı ve Avrupalı yetkililere göre; Bayan Merkel’in konuşmasının ortasında, Bay Trump yine bütün protokol kurallarını hiçe sayarak ayağa kalkmış ve odadaki herkesi şaşkınlığa uğratarak toplantıyı terk etmiştir. Fakat ayrılmadan önce başkan, Bayan Merkel’in arkasından geçmiş ve ‘‘büyük lider’’ sözleriyle onun konuşmasını bölmüştür. Şaşırıp kalan ve Bay Trump’ın liderleri azarlamayı bırakmasından rahatlayan odadakiler de onu alkışlamıştır.

NATO liderleri toplantının sonunda, kamuoyuna birleşmiş bir cephe görüntüsü vermek maksadıyla, bütün farklılıkları hasıraltı etmişlerdir. Fakat hem Avrupalı liderler hem de Amerikalı yetkililer, Brüksel’deki iki günlük zirve sonrasında sarsılmış ve Bay Trump’ın ittifaktan çekilme yönündeki tehditlerini yineleyebileceği kaygıları içinde ayrılmıştır.

Yönetiminden yetkililere göre Bay Trump’ın NATO hakkındaki şüpheci yaklaşımı, tıpkı Irak petrolüne el koyma arzusunda olduğu gibi onun temel inancı gibi görünmektedir. Yetkililer defalarca Birleşik Devletlerin neden Irak petrolüne el koyamayacağını ona açıklamasına rağmen, Bay Trump birkaç ayda bir bu meseleyi yeniden gündeme getirmektedir. Benzer şekilde; yetkililer ne zaman NATO üyeliği meselesinin çözüldüğünü düşünse Bay Donald Trump ittifaktan ayrılma arzusunu yeniden gündeme getirmektedir.

Bay Trump tarafından NATO’ya karşı yapılacak herhangi bir hamle büyük bir olasılıkla Kongrenin tepkisine neden olacaktır. Rusya’ya karşı sürdürülen Amerikan politikası; Moskova’ya yeni yaptırımlar uygulanmasını talep eden ve onun 16 Temmuz 2018 tarihinde Finlandiya başkenti Helsinki’de Bay Putin’le sıcak buluşmasını eleştiren, kongredeki Cumhuriyetçilerin sürekli olarak Bay Trump’a karşı geldikleri bir alandır.

NATO üyeleri, Washington Anlaşması Madde 13 gereği ittifaktan bir yıllık bir bildirim süresi sonrasında ayrılabilirler. Bu gecikme Kongreye Bay Trump’ın NATO’dan ayrılma girişimini engellemek için yeterli zamanı verecektir.

Bay Trump’ın askeri ittifaktan çekilmesini durdurmak için yasal düzenlemeler yapılmasını savunan kanun yapıcılardan New Hampshire Demokrat Senatörü Jeanne Shaheen; Başkanın haksız bir şekilde NATO’nun Birleşik Devletlerin veya uluslararası toplumun genel güvenliğine katkı sağlamadığını sürekli olarak yinelemesinin ürkütücü boyutlara ulaştığını ifade etmektedir. Shaheen’e göre Senato konuya çok daha hâkim durumda ve NATO’yu savunmaya hazırdır.

NATO’nun Amerikan halkı nezdinde popülerliği güçlülüğünü sürdürmektedir. Fakat Ronald Reagan Institute tarafından yapılan bir araştırma sonucuna göre ittifak, Demokratların güçlü bir heves gösterdiği, Cumhuriyetçilerin desteğinin zayıfladığı, daha partizan bir mesele haline gelmiş durumdadır.

Washington’un NATO büyükelçisi ve eski Cumhuriyetçi Senatör Bailey Hutchison, NATO’yu destekleyen iki partiden grupları organize etmeye yardım etmek dâhil, Kongre’de ittifaka destek oluşturmak için çaba göstermektedir.

Fakat Kongre çekilmeyi engellemek için hamle yapacak olsa da Bay Trump’ın çekilmek istediğini ifade etmesi dahi NATO’ya büyük bir zarar verecektir. Rusya’nın tehdidi altında olduğunu hisseden müttefikler, Bay Trump’ın birliklerine yardımlarına gelme emrini verip vermeyeceği hususunda şimdiden son derece endişelidirler.

Geçtiğimiz ay kaleme aldığı istifa mektubunda Bay Mattis, kendisinin Amerika’nın müttefiklerine verdiği taahhütlere özellikle atıfta bulunarak, Bay Trump’ın prensiplerini örtülü bir şekilde eleştirmiştir. Bay Mattis, Şubat ayı sonunda icra edilecek olan bir sonraki NATO toplantısına kadar kalacağını ifade etmiş,  fakat Bay Trump onu yeni yıl öncesinde devre dışı bırakmıştır.

Mattis’in yerini alan Savunma Bakan Vekili Patrick M. Shanahan’ın ittifakı destekleyeceğine inanılmaktadır. Fakat o da altını çizerek yaptığı bir açıklamada; Pentagon’un başkana sürekli karşı çıkan bir ‘‘İtiraz Bakanlığı’’ olmaması gerektiğini düşündüğünü dile getirmiştir.

Avrupalı ve Amerikalı yetkililer, eski bir NATO üst düzey komutanı olan Bay Mattis’in varlığının, müttefiklere Trump yönetiminden üst düzey yetkililerin arkalarında olduklarına yönelik yeniden bir güvence verdiğini ifade etmiştir. Bay Mattis’in Pentagon’dan ayrılması, bazı Avrupalı diplomatlar arasında güvenlik şemsiyesinin artık olmadığı yönünde endişelere neden olmaktadır.

Bu haberin hazırlanmasına Matthew Rosenberg de katkı sağlamıştır. Makalenin orijinali, New York dergisinin 15 Ocak 2019 tarihli basılı versiyonunda ‘‘Rusya NATO’yu Zayıflatmaya Çalışırken, Trump ABD Çekilmesinden Bahsediyor’’ başlığı ile yayınlanmıştır.

Çevirenin Notları: Yazı aslına sadık kalınarak çevrilmiştir, orijinal metne aşağıdaki link üzerinden erişebilirsiniz.

Trump Discussed Pulling U.S. From NATO, Aides Say Amid New Concerns Over Russia

WASHINGTON – There are few things that President Vladimir V. Putin of Russia desires more than the weakening of NATO, the military alliance among the United States, Europe and Canada that has deterred Soviet and Russian aggression for 70 years. Last year, President Trump suggested a move tantamount to destroying NATO: the withdrawal of the United States.