Ultraviyole Işınla Korona Virüsü Öldürebilir misiniz?

COVID-19 hastalığına neden olan SARS-CoV-2 virüsünü güvenilir bir şekilde etkisiz hale getiren tek bir tip ultraviyole ışını bulunmaktadır, o da aşırı tehlikelidir.

Yazar: Zaria Gorvett, BBC,  27 Mart 2020

Çeviren:  Levent Kağan, Sun Savunma Net, 22 Nisan 2020

Korona virüs salgınının bütün dünyayı etkisi altına aldığı bir ortamda, İngiltere’nin her yerindeki hastaneler, eczaneler ve yiyecek üreticilerine dezenfektan donanımları üreten UV Light Technology firmasında çalışan Dan Arnold, ultraviyole ışınla korona virüsün yok edilebilmesiyle ilgili soruyu kuşkuyla gülerek; ‘‘Aslında insanları kızartıyor olabilirsiniz’’ sözleriyle yanıtlamaktadır.

Oldukça garip müşteri talepleri ile karşılaştığını söyleyen Arnold, bir süpermarket sahibinin, market girişine bir ultraviyole cihazı yerleştirmenin ve müşterileri içeri girmeden önce birkaç saniye ultraviyole ışınlarına maruz bırakmanın neden probleme çözüm olmadığını sorduğunu ifade etmektedir.

Halen İnternet ortamında dolaşan bir sürü tavsiye arasında cilt, giysiler ve diğer cisimlerin ultraviyole ışınlarıyla dezenfekte edilebileceği düşüncesi oldukça popüler hale gelmiş durumdadır. Tayland’da bir okulda, öğrencileri dezenfekte etmek maksadıyla içinden geçilen bir ultraviyole tüneli inşa edildiği dahi haberlerde yer almıştır.

Peki, COVID-19 hastalığından korunmak için ultraviyole ışınları kullanmak doğru ve uygun bir yöntem midir? Ve sosyal medyada iddia edildiği gibi yeni korona virüs güneşten nefret ettiğinden, güneş ışınları tarafından hemen öldürüleceği doğru mudur?

Kısaca: hayır. İşte bunun nedenleri.

Tehlikeli Işınlar

Güneş ışığı üç farklı tipte ultraviyole ışını ihtiva etmektedir. Bunlardan birincisi, dünya yüzeyine ulaşabilen ultraviyole ışınımın çoğunu (yaklaşık olarak %95) oluşturan UVA (Ultraviyole A Işınları)’dır. UVA cildin derinlerine nüfuz edebilir ve cilt yaşlanması, kırışıklar ve yaşlılık lekelerinin %80’inden sorumludur.

İkinci tip ultraviyole ışını, cildimizde DNA’ya zarar verebilen, güneş yanıkları ve sonunda da cilt kanserine neden olan UVB (Ultraviyole B Işınları)’dir. Bilim insanları son zamanlarda yapılan bir çalışma ile UVA ışınlarının da cilt kanserine neden olabildiğini ortaya koymuştur. UAV ve UVB ultraviyole ışınları herkes tarafından bilinmektedir ve çoğu iyi güneş kremleri kullanılarak bloke edilebilir. UVB’nin çoğu atmosfer tarafından filtrelenir.

Üçüncü tüp ultraviyole ışını ise UVC (Ultraviyole C Işınları)’dir. UVC, diğer tiplere oranla spektrumun görünmeyen kısmında yer alan, daha kısa ve enerjik ışık dalga boyudur.  Tahmin edildiği gibi UVC en fazla zarar veren ultraviyole ışın tipidir, fakat atmosferdeki ozon tarafından tamamen filtre edildiğinden dünya yüzeyine ulaşamaz.

Bilim insanları 1878 yılında mikro organizmaları öldürmek için UVC ışınlarının kullanılabileceğini keşfetmişler ve o tarihten itibaren de sterilizasyon maksadıyla, özellikle hastaneler, hava araçları, çalışma alanları ve fabrikalarda UVC kullanılması yaygın bir metot haline gelmiştir. UVC ayrıca, içme suyunun dezenfekte edilmesi maksadıyla da kullanılmaktadır. Bazı parazitler, klor gibi dezenfektanlara karşı dirençli olduğundan UVC kullanımı güvenlidir.

UVC’nin COVID-19 hastalığına karşı etkili olup olmadığını belirlemek için yapılan bir çalışma olmasa da geçmişte diğer korona virüslere karşı etkili olduğunu gösteren çalışmalar mevcuttur. UVC ışınları virüsün genetik madde yapısını bozmakta ve kendilerini kopyalayarak çoğalmasını ve dolayısıyla yayılmasını önlemektedir.

Sonuç olarak, yoğunlaştırılmış UVC formu şimdi COVID-19 hastalığı ile mücadele edebilmek için cephe hattına sürülmüş durumdadır. Çin’de bütün toplu taşıma araçları görev dışı kaldıkları geceleri görünmeyen mavi ışıklarla aydınlatılırken, UVC yayan robotlar da hastane zeminlerini dezenfekte etmek maksadıyla kullanılmaktadır. Bankalar ise paranın dezenfekte edilmesinde UVC ışınlarını kullanmaktadır.

Ultraviyole donanım satıcıları da rekor miktarda satış yaptıklarını ve artan talebi karşılayabilmek maksadıyla üretimi hızlandırdıklarını ifade etmektedir. Arnold, UV Light Technology firmasının elindeki bütün ürünlerini sattığını dile getirmektedir.

Fakat çok önemli bir çekince bulunmaktadır.

Arnold’a göre UVC, maruz kalınmaması gereken iğrenç bir şeydir. UVB ışınları ile bronz bir tene sahip olmanın saatlerce süreceğini ifade eden Arnold, UVC ışınları ile bronz bir tene sahip olmak için saniyelerin yeterli olduğunu ve gözlerin UVC ışınlarına maruz kalması durumunda ise güneşe direkt olarak bakıldığında oluşan hissin birkaç saniye içinde hissedileceğinin altını çizmektedir.

UVC’nin emniyetli bir şekilde kullanılabilmesi için özel donanım ve eğitime ihtiyaç bulunmaktadır. Dünya Sağlık Örgütü (WHO), insanların ellerini ve ciltlerinin diğer kısımlarını sterilize etmek maksadıyla UVC kullanılmaması yönünde sert bir uyarı yayınlamıştır.

Geçenlerde bilim insanları, daha az tehlikeli olmasına karşın yine de virüs ve bakterileri öldürebilen, gelecek için umut veren yeni bir UVC ışın tipi bulmuştur. Uzak-UVC olarak adlandırılan bu yeni ışın, normal UVC’ye oranla daha kısa bir dalga boyuna sahiptir ve laboratuvarda bugüne kadar insan derisi üzerinde yapılan deneylerde DNA’ya zarar vermediği gösterilmiştir (emin olabilmek maksadıyla bu alanda daha fazla araştırma yapılması gerekmektedir).

Öte yandan bakteri ve virüsler ışığın ulaşabilmesi için çok küçüktürler. Farelerle yapılan bir çalışmada ultraviyole ışınlarının yaraların bakterilere dirençli Metisilin Dirençli Stafilokok Aureus (MRSA) ile enfekte olmasını engellediği görülürken, başka bir çalışmada da havada asılı durumdaki grip virüslerini öldürdüğü görülmüştür.

Bununla birlikte, piyasada satılan UVC lambalarının büyük bir çoğunluğu henüz Uzak-UVC ışınlarını kullanmamaktadır ve insanlar üzerinde de test edilmemiştir. Yapılan testler sadece hücre kültür kaplarında ve hayvanlar üzerinde uygulanmıştır. Yani bu tip ışınım muhtemelen sürmekte olan salgında size yardımcı olmayacaktır.

Güneş Işığı Çözüm Olabilir mi?

Peki UVC yerine UVA ve UVB kullanmak, yani kullandığınız eşyaları sadece güneş ışığında bırakarak dezenfekte etmek mümkün olabilir mi?

Bu soruya verilecek kısa yanıt; ‘‘muhtemelen’’ olabilir, fakat bu çözüme de tamamen güvenmemek gerekmektedir.

Gelişen dünyada güneş ışığının içme suyu sterilizasyonunda kullanılması popüler bir yöntemdir ve bu yöntem Dünya Sağlık Örgütü tarafından da tavsiye edilmektedir. Teknik, suyun temiz bir cam veya plastik şişe içine koyulması ve güneş ışığında altı saat süreyle bırakılmasını içermektedir. Bu tekniğin işe yaradığı düşünülmektedir, çünkü güneş ışığında bulunan UVA, çözülmüş oksijenle reaksiyona girmekte ve evlerde kullanılan birçok dezenfektanın aktif maddesi olan ve patojenlere zarar veren hidrojen peroksit gibi kararsız moleküller üretmektedir.

Su kullanılmadan, sadece güneş ışığı da yüzeylerin dezenfekte edilmesine yardımcı olur, fakat bu düşündüğünüzden çok daha uzun süre alabilir.

Problem; bu sürenin ne kadar süreceğini bilmiyor olmamızdır, çünkü yeni korona virüs üzerinde yapılan çalışmaların sonuçlarını alabilmek için henüz çok erkendir. COVID-19 hastalığına neden olan SARS-CoV-2 virüsünün yakın akrabası olan, ağır akut solunum yolu yetersizliği sendromu (SARS) üzerinde yapılan araştırmalar, virüsü 15 dakika ultraviyole maruz bırakmanın bulaşıcılığı üzerinde hiçbir etkisi olmadığını göstermiştir. Bununla birlikte bu çalışmada; virüsü daha uzun süre ultraviyole ışınlarına maruz bırakma veya genetik dokulara daha zararlı olduğu bilinen UVB kullanımı henüz denenmemiştir.

Fakat bazı başka virüsler bu konuda bazı ipuçları verebilir. Örneğin grip vakaları ele alındığında, bilim insanları atmosferde orman yangınları sonucu oluşan daha fazla duman nedeniyle güneş ışığı ultraviyole ışınlarının etkisinin azaldığı, Brezilya’daki yangın sezonları esnasında grip vakalarında artış olduğunu tespit etmişlerdir.

Başka bir çalışmada da grip virüsünün güneş ışığına maruz kalma süresi uzadıkça ve yoğunluğu arttıkça bulaşma etkisinin azaldığı gösterilmiştir. Ne yazık ki bu çalışmada, nesneler üzerindekilerden ziyade, havada asılı durumdaki grip virüsleri incelenmiştir.

Hiç kimse COVID-19 hastalığına neden olan SARS-CoV-2 virüsünü etkisiz hale getirmek için ne kadar süre ve hangi şiddette güneş ışığında bırakmak gerektiğini bilmemektedir.

Buraya kadar anlatılanların anlamı; yüzeyleri dezenfekte etmek maksadıyla güneş ışığı kullanımının oldukça problemli olduğudur.

Öncelikle hiç kimse COVID-19 hastalığına neden olan SARS-CoV-2 virüsünü etkisiz hale getirebilmek için ne kadar süre ve hangi şiddette güneş ışığı gerektiğini bilmemektedir. Ve bilseler dahi güneş ışığının içerdiği ultraviyole miktarı günün zamanına, hava durumuna, mevsime ve özellikle boylam açısından dünyanın neresinde olunduğuna göre değişmektedir, işte bu nedenlerle virüsü öldürmek için sadece güneş ışığına güvenmek hiç mantıklı ve güvenilir bir yöntem değildir.

Son olarak, cildinizi ultraviyole ışınları ile dezenfekte etmenin zarar vereceğini ve cilt kanserine neden olacağını söylemeye gerek yoktur. Ayrıca, virüs bir kez bedeninize girdiğinde, ne kadar ultraviyole kullanılırsa kullanılsın, sizin enfekte olup olmamanız üzerinde hiçbir etkisi bulunmamaktadır.

Çevirenin Notları: Yazı aslına sadık kalınarak çevrilmiştir. Orijinal metne aşağıdaki link üzerinden erişebilirsiniz.

https://www.bbc.com/future/article/20200327-can-you-kill-coronavirus-with-uv-light