Sıcak Hava Dalgalarının Nedenleri

Isı Kubbeleri, Yüksek Basınç ve İklim Değişikliği

Dünyanın çeşitli yerlerinde görülen sıcak hava dalgalarının nedeni ısı kubbeleri ve yüksek basınçtır. Isı kubbeleri ve yüksek basınç her ne kadar iklim değişikliğine bağlı olmasalar da, bilim insanları ve uzmanlar, yükselen küresel sıcaklıklar nedeniyle çok daha yoğun ve uzun süreli hale geldiklerine inanmaktadır.

Ercan Caner, Sun Savunma Net, 23 Temmuz 2023

Kaynak: skynews

ABD bilimsel ve düzenleme kurulu NOAA (National Oceanic and Atmospheric Administration – Ulusal Okyanus ve Atmosfer İdaresi) 20 Temmuz 2023 günü yaptığı açıklamada, geçtiğimiz Haziran ayının, küresel sıcaklık kayıtlarının tutulmaya başlandığı 174 yıldan bu yana, en sıcak Haziran ayı olduğunu duyurmuştur. Hava sıcaklığı ile ilgili güncellemelere göre,  Temmuz ayının ilk 20 gününün 18’inde şimdiye kadarki en yüksek ortalama günlük küresel sıcaklıklara tanık olunmuştur.

Isı Kubbesi Nedir?

Bilim insanları ve uzmanlara göre, dünyanın farklı yerlerinde giderek artan sıcaklıkları körükleyen bir dizi faktör vardır. Yedi yıldır ilk kez gelişen El Nino koşulları aşırı sıcaklıkların tetiklenmesinden kısmen sorumlu olsa da, Kuzey Amerika, Afrika, Asya ve Avrupa gibi kıtalar, çoğunlukla ya ısı kubbelerinin oluşması ya da antisiklonların (yüksek basınç) neden olduğu kavurucu sıcak hava dalgalarından etkilenmiştir. Yaşanan bu krizin bir nedeni de rekor düzeyde artan deniz yüzeyi sıcaklıklarıdır. Bütün bunlara rağmen mevcut krizin merkezinde, sıcak hava dalgaları ve büyük seller gibi şiddetli meteorolojik olayların görülme sıklığı ve yoğunluğunu artıran iklim değişikliği yatmaktadır.

Omega Blokajı, iki alçak basınç merkezinin ortasına sıkışan yüksek basıncın uzun süre etkili olduğu alandır, Yunan alfabesindeki Omega harfine (Ω) benzediğinden bu isimle ifade edilir. Şekilde görüldüğü gibi yüksek basınç merkezinin sağ ve solunda alçak basınç merkezleri bulunmaktadır.

Isı Kubbeleri, Antisiklonlar ve İklim Değişikliğinin Tehlikeli Karışımı

Dünyanın birçok yerinde şu anda sıcak hava dalgalarının neden olduğu bunaltıcı sıcaklar yaşanmaktadır, ancak bu kavurucu sıcaklıkların nedenleri bölgelere göre farklılıklar göstermektedir. ABD ve Cezayir’de görülen sıcak hava dalgalarından ısı kubbeleri sorumluyken, Avrupa’da yaşanan sıcak hava dalgalarından Afrika’dan kaynaklanan ve ardı ardına gelen iki antisiklon sorumludur. Peki, ısı kubbesi ve antisiklon nedir ve sıcak hava dalgalarını nasıl üretmektedir?

İzobarlarla kapalı olarak çevrili, kendi etrafında dönen, konverjansın olduğu ve merkezinde etrafına göre basıncın en düşük olduğu alan. Siklonlarda dönüş, kuzey yarımkürede saat yönünün tersine, güney yarımkürede ise saat yönündedir. Genellikle alçak basınç sistemi olarak ifade edilir. Aynı kavram Hint Okyanusundaki tropikal siklonlar için de kullanılır. Siklonik dönüş kavramı, toz hortumlarında, kasırgalarda, tropikal ve ekstra tropikal sistemlerde de kullanılır. Antisiklon veya yüksek basınç sisteminin tersidir. Kapalı izobarlarla çevrili ve göreceli olarak basıncın yüksek olduğu alan. Basınç gradyan kuvveti, merkezden dışarıya doğru olduğundan, rüzgâr; kuzey yarımkürede, dışarıya doğru spiral olarak ve saat yönünde, güney yarımkürede ise saat yönünün tersine eser. İki tür antisiklon vardır: Soğuk çekirdekli antisiklon: Yerin havaya göre daha soğuk olması durumudur. Bu durumda basınç yükseklikle birlikte çok çabuk düşer, yer soğur. Sıcak antisiklon: Derin sistemlerdir ve yüksek basınç uzun süre devam eder. Hava yere göre daha sıcaktır. Kaynak: Meteoroloji Genel Müdürlüğü, İllüstrasyon:  Prepp by Collegedunia

Yüksek basınç sistemi olarak da bilinen antisiklon, esasen havanın dünya yüzeyine doğru indiği bir yüksek basınç alanıdır. Hava aşağıya doğru indikçe moleküller sıkışarak basıncın daha da artmasına ve sıcaklığın yükselmesine neden olur. Bütün bunlar kuru ve sıcak hava oluşumuna neden olur. Bir antisiklon esnasında rüzgârlar sakin ve mutedildir ve hava yükselme yerine alçaldığından neredeyse hiçbir bulut oluşumu görülmez.

Öte yandan, bir ısı kubbesi, yüksek basınçlı bir alanın bir bölge üzerinde günlerce ve haftalarca kalması nedeniyle oluşmaktadır. Tıpkı bir tencerenin kapağı gibi sıcak havayı bir bölge üzerinde uzun süre hapseder. Sıcak hava bölge üzerinde ne kadar hapsolursa, güneşin ısıtma etkisi o kadar fazlalaşır ve sıcaklık her geçen gün daha da artar. Isı kubbeleri uzun süre bir bölge üzerinde kaldıklarında ölümcül sıcaklık dalgalarına neden olabilirler.

Kaynak: Jagran Josh

Isı kubbeleri ve antisiklonlar iklim değişikliği nedeniyle oluşmamasına rağmen, bilim insanları ve uzmanlar bunların, yükselen küresel sıcaklıkların bir sonucu olarak çok daha yoğun ve uzun süreli hale geldiklerine inanmaktadır. Gezegenimiz ısınmaya devam ettikçe, atmosfere salınan benzeri görülmemiş sera gazları nedeniyle, şu anda yaşananlara çok benzeyen şiddetli hava olayları daha sık görülecektir. Ayrıca, dünyanın 2030’lu yıllara kadar   1.5 santigrat derecelik küresel ısınma sınırını aşması durumunda, milyonlarca, hatta milyarlarca insan ve diğer canlının ciddi şekilde etkileneceği, ekosistem ve jeolojide geri döndürülemez bir hasara da neden olabilecektir.

Ayrıca, El Nino koşulları da dünya genelinde aşırı sıcaklıkları şiddetlendirmektedir. Bir WMO (World Meteorological Organisation – Dünya Meteoroloji Örgütü) raporunda da belirtildiği gibi; esasen ekvator kuşağı Pasifik Okyanusu’ndaki yüzey sularının anormal ısınması olarak bilinen El Nino koşullarının, sıcaklık rekorlarının kırılması ve dünyanın birçok yerinde ve okyanusta daha fazla aşırı ısıyı tetikleme olasılığını büyük ölçüde artırdığı bilinmektedir.

Sıcak Hava Dalgaları – Gizli Katil

Sıcak hava dalgaları, özellikle ‘‘ıslak ampul’’ olarak adlandırılan; aşırı sıcaklığın yüksek nem ile bir araya geldiği durumlarda öldürücüdür. Bu gibi durumlarda, insan bedeninden çıkan terin buharlaşamaması ve beden ısısını dengeleyememesi sıcak çarpmasına (beden sıcaklığı 40 santigrat derecenin üzerine çıktığında gerçekleşir) ve hatta ölüme neden olabilir.

Çölün bulunmadığı Türkiye’de Konya, Iğdır ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi çölleşme tehlikesi altındadır. Türkiye arazisinin %65’i dikkatli kullanılmadığında çölleşme sorunu oluşabilecek kurak/yarı kurak iklim tesirindedir. Türkiye erozyon ve çölleşme ile en fazla mücadele eden dünyadaki beş ülkeden biridir. Kaynak: Wikipedia, Harita: GIS Geography

Geçen ay, bir sıcak hava dalgasına maruz kalan Hindistan’ın Uttar Pradesh Ballia bölgesinde 60’tan fazla insan hayatını kaybetmiştir. Bu olay, benzer koşullar nedeniyle Mumbai Maharashtra’daki büyük ölçekli bir etkinliğe katılan13 insanın ölümünden sadece iki ay sonra gerçekleşmiştir. Geçtiğimiz hafta yayınlanan bir çalışmanın sonuçlarına göre, geçen yıl Avrupa’da sıcak hava dalgaları nedeniyle 60.000’den fazla insan hayatını kaybetmiştir.

En Kötü Etkilenen Ülkeler

Kuzey Amerika’da uzun süreli bir sıcak hava dalgası California, Florida, New Mexico ve Arizona eyaletlerini etkisi altına almıştır. Örneğin, Phoenix kentinde 18 Temmuz 2023 günü, 1974 yılındaki rekor olan 43,3 santigrat derece üzerinde ardı ardına 19 gün boyunca hava sıcaklığı kaydedilmiştir. Hava sıcaklığı giderek artmış ve 48,3 santigrat dereceye kadar yükselmiştir.

WMO son tahmininde, ülkenin güney, batı ve orta batı bölgelerinin, kısmen Meksika Körfezi ve batı Atlantik Okyanusu’ndaki kıyı bölgelerinde nemi artıran ve gece soğumasını engelleyen olağandışı sıcak sular nedeniyle önümüzdeki günlerde daha da artacağını ifade etmiştir.

Bu arada, yüksek sıcaklıklar ülkede orman yangınlarına da neden olmuş ve 7.500 dönümden fazla alanı yakan Riverside County’deki de dâhil olmak üzere çok sayıda orman yangını çıkmıştır. Benzer şekilde, bugüne kadar 25 milyon dönümlük orman alanının yandığı komşu Kanada ‘da da alevler ortalığı kaplamış durumdadır.

İklim değişikliği, sıcak hava dalgaları ve şiddetli su baskınlarına neden olmaktadır. Fotoğraf: STR/AFP via Getty Images

Avrupa’da İtalya ve Yunanistan iki hafta içinde ardı ardına iki sıcak hava dalgasının etkisi altında kalmıştır. İtalya’nın Sardinya adasında termometre 47,7 santigrat dereceyi gösterirken, Yunanistan’da hava sıcaklığı 40 santigrat dereceyi geçmiş ve Yunanlı yetkililerin Akrapolis ve diğer antik yerleri turistlerin ziyaretine kapatmasına neden olmuştur. Çıkan orman yangınları nedeniyle başkent Atina çevresinde 7.400 hektardan fazla ormanlık alan da küle dönüşmüş durumdadır.

Kuraklık, 18 Temmuz 2023 günü 1928 yılından günümüze kadar kaydedilen en yüksek sıcaklık olan ve Figueres kasabasında kaydedilen 45,4 santigrat dereceyle İspanya’yı da olumsuz etkilemiştir. Kanarya Adaları’nın en kuzeybatısındaki La Palma’da 15 Temmuz 2023 tarihinden günümüze kadar birçok orman yangını çıkmıştır ve 500’den fazla yangın söndürme görevlisi, birkaç su taşıyan helikopter yardımıyla alevleri söndürmek için uğraşmaktadır.

11 Ocak 2021 itibarıyla Türkiye’nin yer altı su kaynaklarının durumu. Kaynak: NASA

Asya’da da, Çin, Irak ve Suudi Arabistan sıcak hava dalgalarından en çok etkilenen ülkeler olmaya devam etmektedir. Çin’in bir kasabasında 16 Temmuz 2023 günü hava sıcaklığının 52 santigrat dereceye ulaştığı görülmüştür. Bu, 2015 yılında kaydedilen 50 santigrat derece rekorunu alt üst etmiştir.

Kuzey Afrika’da yer alan Cezayir’de de son birkaç gündür hava sıcaklıkları 50 santigrat derecenin üzerine çıkmış ve Cezayirli yetkililer alarm seviyesini maksimuma çıkarmıştır. Tunus’un bazı bölgeleri de 49 santigrat dereceye ulaşan aşırı sıcaklıklardan olumsuz etkilenmiştir.